افتادگی مثانه یا سیستوسل به حالتی اطلاق می شود که مثانه به سمت دیواره ی جلویی واژن فشار وارد کرده و می افتد که به آن پرولاپس دیواره ی قدامی واژن (افتادگی واژن) نیز می گویند. افتادگی مثانه معمولاً به دلیل ضعیف شدن و کشیدگی دیواره های واژن و عضلات کف لگن ناشی از زایمان یا فشارهای مکرر اتفاق می افتد. عوامل خطر آن شامل بارداری، زایمان و هر چیز دیگری که به کف لگن فشار وارد می کند (از جمله برخی از تمرینات ورزشی پر فشار)، است.
افتادگی مثانه می تواند به خودی خود و یا همراه با افتادگی دیگری مانند رکتوسل (زمانی که روده به دیواره ی پشتی واژن فشار وارد می کند) یا افتادگی رحم (زمانی که رحم و دهانه ی رحم به داخل واژن می افتند) رخ دهد.
علائم افتادگی مثانه
علائم افتادگی مثانه به شدت افتادگی، میزان فعالیت بدنی فرد و دچار بودن به افتادگی های دیگر بستگی دارد.
علائم عبارتند از:
- بی اختیاری ادراری استرسی که عبارت است از نشت ادرار هنگام سرفه کردن، عطسه، خندیدن، دویدن یا راه رفتن و یا بی اختیاری اضطراری که به معنای داشتن نیاز فوری به توالت و نشت کردن ادرار قبل از رسیدن به آن است.
- نیاز بیشتر به تخلیه کردن مثانه
- ناتوانی در تخلیه ی کامل مثانه در توالت
- عفونت های مکرر دستگاه ادراری
- مشکل در نگه داشتن تامپون در زمان قاعدگی
- زور زدن برای شروع ادرار
- جریان آهسته ی ادرار که ممکن است قطع و وصل شود
- احساس پر بودن یا فشار درون واژن
- احساس کردن یک برآمدگی یا ورم در دهانه ی واژن
- راحت نبودن با رابطه ی جنسی (دخول)
- نشت ادرار هنگام آمیزش جنسی
- بیرون زدگی دیواره ی واژن از ورودی واژن (در موارد شدید)
- نیاز به بازگشت سریع به توالت پس از اتمام دفع ادرار.
عوامل خطر افتادگی مثانه
عوامل خطرساز برای افتادگی مثانه شامل هر چیزی است که به کف لگن فشار وارد کند و بر عملکرد آن تأثیر بگذارد، مانند:
- بارداری و زایمان
- زور زدن مکرر در توالت برای مدفوع کردن یا تخلیه ی مثانه
- اضافه وزن
- سرفه ی مزمن سیگاری ها یا بیماری های مزمن ریه
- بلند کردن مدام کودک یا وزنه های سنگین در محل کار یا باشگاه، یا انجام هر تمرینی که در آن فشار بیش از حد رو به پایین و بر عضله ی کف لگن وجود دارد
- جراحی لگن یا بیماری های زنانه
- سابقه ی خانوادگی
- بیماری بافت همبند (که در آن بافت های بدن قادر به نگه داشتن وزن اندام ها نیستند)
- یائسگی
زنان یائسه به دلیل کاهش سطح استروژن (هورمون جنسی زنانه) بیشتر در معرض افتادگی مثانه هستند. استروژن به حفظ بافت ها و عضله های واژن کمک می کند. هنگامی که سطح استروژن پس از یائسگی کاهش می یابد، این بافت ها نازک تر و خاصیت کشسانی آن ها کمتر می شود و این امر ممکن است باعث افتادگی مثانه در واژن شود.
تشخیص افتادگی مثانه
افتادگی مثانه با بررسی موارد زیر تشخیص داده می شود:
- سابقه ی پزشکی؛ بررسی عوامل خطر احتمالی
- معاینه ی فیزیکی واژینال (معاینه ی داخلی)؛ برای ارزیابی میزان افتادگی، عملکرد عضلات کف لگن، وجود هر گونه افتادگی دیگر و سایر ناهنجاری ها در لگن (مانند تومور یا توده).
آزمایش های مربوط به افتادگی مثانه
تست هایی که ممکن است با توجه به علائم فرد برای تأیید یا رد تشخیص افتادگی مثانه انجام شوند، عبارتند از:
- سونوگرافی لگن؛ برای بررسی وجود هرگونه توده یا کیستی که به مثانه فشار وارد می کند.
- یورودینامیک (نوار مثانه)؛ آزمایش عملکرد مثانه و ارزیابی انواع مختلف بی اختیاری
- اسکن مثانه؛ برای اندازه گیری ادرار باقی مانده در مثانه پس از تخلیه ی آن
- آزمایش کشت ادرار؛ برای بررسی عفونت ادراری
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)؛ در برخی موارد انجام می شود.
مراحل (استیج) افتادگی مثانه
شدت افتادگی مثانه را می توان به روش های مختلفی اندازه گیری کرد. عباراتی مانند «خفیف»، «متوسط» و «شدید» همیشه کاملاً دقیق نیستند، زیرا به نظر خود شخص بستگی دارد اما اغلب در مکالمات روزمره، برای کمک به افراد در درک شدت افتادگی استفاده می شوند. درجه بندی ای که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد، به صورت زیر است:
- مرحله ی ۱: مثانه کمی به داخل واژن افتاده است.
- مرحله ی ۲: مثانه آنقدری داخل واژن افتاده که به دهانه ی آن نزدیک است.
- مرحله ی ۳: مثانه از واژن بیرون زده است.
- مرحله ی ۴: شدیدترین شکل افتادگی است که در آن تمام اندام های لگن از جمله مثانه، از واژن بیرون زده اند.
در حال حاضر بسیاری از متخصصان زنان از سیستم اندازه گیری پرولاپس اندام لگنی (POP-Q) استفاده می کنند که برای تعیین مرحله ی پرولاپس، محل افتادگی را نسبت به ورودی واژن بر حسب سانتی متر اندازه گیری می کند.
درمان افتادگی مثانه
درمان افتادگی مثانه، به میزان دردسرساز بودن و مرحله ی آن بستگی دارد. هر چه افتادگی پیشرفته تر باشد، احتمال آزاردهنده بودن آن نیز بیشتر است. اطلاعات مربوط به آزاردهنده ترین جنبه های علائم و نحوه ی تأثیر آن ها بر زندگی فرد، توسط متخصص زنان به او گفته می شود. همچنین می توان یک برنامه ی درمانی بر اساس شدت علائم و مرحله ی افتادگی تنظیم نمود.
درمان افتادگی بدون علامت مثانه
مبتلایانی که هیچ علائمی از افتادگی مثانه ندارند، احتمالاً نیازی به درمان نیز نخواهند داشت. افتادگی مثانه بدون علائم، ممکن است در موارد افتادگی مرحله ی ۱ یا مرحله ی ۲ رخ دهد. در واقع امکان دارد که فرد اصلاً از مشکل خود اطلاعی نداشته باشد و پزشک در یک معاینه ی معمول (مانند غربالگری دهانه ی رحم) آن را تشخیص دهد.
ایجاد تغییرات در سبک زندگی و فیزیوتراپی برای کنترل چنین مواردی، بسیار مهم هستند. کارهای زیر را می توان برای کمک به جلوگیری از بدتر شدن افتادگی انجام داد:
- کم کردن وزن
- کنترل یبوست
- ترک کردن سیگار
- اصلاح حالت نشستن روی توالت
- اجتناب از بلندکردن اجسام سنگین
- تمرینات کف لگن (ثابت شده است که این تمرینات، علائم افتادگی مثانه در مراحل اولیه را کاهش داده و از هر گونه بدتر شدن آن جلوگیری می کنند.)
- به دنبال درمان و کنترل سرفه های مزمن و بیماری ریوی بودن
به منظور ارزیابی درست عملکرد عضلات کف لگن و یادگیری تکنیک های صحیح انجام تمرینات مربوط به آن، بهتر است به یک فیزیوتراپیست مراجعه نمود. تحقیقات اخیر نشان می دهند که تمرینات تحت نظارت عضلات کف لگن، برای کنترل افتادگی و بی اختیاری ادرار بسیار مناسب هستند.
درمان افتادگی علامت دار مثانه
در صورت داشتن علائم افتادگی مثانه باید – مانند افرادی که هیچ علامتی ندارند – همان تغییرات در سبک زندگی، تمرینات عضلات کف لگن و درمان هر سرفه ی مزمن انجام شود. بهتر است همه ی این موارد بخشی از برنامه ی روزانه فرد قرار بگیرند. با این حال، گاهی اوقات ممکن است افتادگی شدیدتر بوده و این اقدامات به تنهایی برای تسکین علائم آن کافی نباشند.
دو رویکرد متفاوت برای چنین مواردی وجود دارد:
رویکرد غیر جراحی، پساری واژینال:
پساری وسیله ای است که عمدتاً از سیلیکون ساخته شده است و برای نگهداری از افتادگی مثانه و دیواره ی جلویی واژن، در واژن قرار داده می شود. پساری ها در شکل ها و اندازه های مختلف موجود هستند. برای گذاشتن پساری، نیازی به جراحی نیست. این کار را می توان در اتاق فیزیوتراپیست مخصوص کف لگن، پرستار یا متخصص زنان انجام داد.
بعضی از زنان این گزینه را برای اجتناب از جراحی یا به تعویق انداختن آن انتخاب می کنند. پساری ممکن است برای افرادی که برای جراحی مناسب نیستند، بی خطرین راه محسوب شود. در صورت استفاده ی طولانی مدت از پساری واژن، باید برای معاینه به صورت منظم به پزشک خود مراجعه نمود.
رویکرد جراحی:
در برخی موارد، زمانی که تمام گزینه های مدیریتی دیگر نتوانسته اند به علائم کمک کنند یا خود شخص نمی خواهد از پساری استفاده کند، ممکن است احتیاج به جراحی باشد. نوع جراحی مورد استفاده به ترکیب علائم افتادگی و دستگاه ادراری فرد بستگی خواهد داشت. پزشک باید تکنیک های جراحی موجود را با بیمار در میان بگذارد.
معمولاً به منظور استراحت دادن به مثانه به مدت یک روز پس از جراحی، حین عمل یک سوند ادراری در بدن بیمار قرار می دهند. این امر به نوع عملی که انجام می شود نیز بستگی دارد. بهبودی بعد از جراحی، حدود شش هفته طول می کشد. پزشک در مورد نحوه ی خودمراقبتی در طول دوره ی نقاهت صحبت کرده و یک فیزیوتراپیست نیز می تواند تمرین های مناسب را به شخص توصیه کند.
پیشنهادهای آن ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- اجتناب از بلند کردن هر وسیله ای
- دوری کردن از یبوست
- پیاده روی (بهترین ورزش در دوران نقاهت جراحی افتادگی مثانه)
- انجام تمرینات کف لگن
- استراحت هر روزه
