کمبود تستوسترون در مردان مشکلی است که در آن، بیضه ها قادر به تولید کافی تستوسترون نیستند. علل مختلفی می توانند در این مشکل دخیل باشند که از میان آنها می توان به مشکلات یا آسیب های بیضه، غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس اشاره کرد. کمبود تستوسترون معمولاً با درمان جایگزینی تستوسترون قابل بهبود می باشد.
کمبود تستوسترون در مردان چیست؟
در بیماران مبتلا به کمبود تستوسترون (هیپوگنادیسم)، بیضه ها به اندازه کافی تستوسترون (هورمون جنسی مردانه) تولید نمی کنند. سلول های لیدیگ در بیضه (غدد جنسی مردان) مسئول تولید تستوسترون هستند.
کمبود تستوسترون منجر به بروز علائم متفاوتی در سنین مختلف می شود. سطح تستوسترون در مردان بزرگسال به طور طبیعی با افزایش سن کاهش می یابد. منظور از مردان در این مقاله افرادی هستند که در بدو تولد مرد می باشند (AMAB).
کمبود تستوسترون با نام های زیر شناخته می شود:
- سندرم کمبود تستوسترون
- کمبود تستوسترون
- هیپوگنادیسم اولیه
- هیپوگنادیسم ثانویه
- هیپوگنادیسم هایپرگنادوتروپیک
- هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک
وظیفه تستوسترون چیست؟
تستوسترون آندروژن اصلی است که برای تحریک ویژگی های مردانه و تولید اسپرم ضروری می باشد. سطح تستوسترون در مردان بسیار بالاتر از افرادی است که در بدو تولد زن هستند (AFAB).
تستوسترون در مردان به حفظ و بهبود موارد زیر کمک می کند:
✓ اندام های جنسی و اندام تناسلی
✓ توده عضلانی
✓ سطح گلبول های قرمز خون
✓ تراکم استخوان
✓ حال خوب
✓ عملکرد جنسی و تولید مثل
بدن دائماً در حال کنترل سطح تستوسترون است. تستوسترون بدن صبح ها در بالاترین سطح خود بوده و در طول روز کاهش می یابد. هیپوتالاموس و غده هیپوفیز مسئول کنترل میزان تولید تستوسترون و آزاد شدن آن هستند. هیپوتالاموس با ترشح هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH)، منجر به تحریک غده هیپوفیز برای ترشح هورمون لوتئینه کننده (LH) می شود. LH به غدد جنسی (بیضه ها یا تخمدان ها) منتقل شده و تولید تستوسترون را تحریک می کند. در کنار آن، هیپوفیز به ترشح هورمون محرک فولیکول (FSH) برای تولید اسپرم می پردازد.
با توجه به این توضیحات، هر گونه مشکل در بیضه ها، هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز می تواند باعث کمبود تستوسترون (هیپوگنادیسم) شود.
سطح پایین تستوسترون چگونه تعیین می شود؟
به گزارش انجمن اورولوژی آمریکا (AUA)، سطح تستوسترون پایین تر از ۳۰۰ نانوگرم در دسی لیتر (ng/dL) به عنوان کمبود تستوسترون شناخته می شود.
با این وجود، برخی از محققین و پزشکان با این عدد موافق نبوده و به عقیده آنها سطوح زیر ۲۵۰ نانوگرم در دسی لیتر پایین است. همچنین، بسیاری از پزشکان در کنار این اندازه گیری، علائم را نیز در نظر می گیرند.
کمبود تستوسترون (هیپوگنادیسم در مردان) چه کسانی را تحت تأثیر قرار می دهد؟
کمبود تستوسترون یک بیماری است که می تواند هر مرد با هر سنی را درگیر کند. احتمال ابتلا به کمبود تستوسترون در افراد زیر بیشتر است:
✓ افراد مسن تر
✓ افراد مبتلا به چاقی
✓ افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ کنترل نشده
✓ افراد مبتلا به آپنه انسدادی خواب
✓ افراد مبتلا به بیماری های مزمنی مثل اختلال عملکرد کلیه یا سیروز کبدی
✓ افراد مبتلا به ایدز (HIV)
کمبود تستوسترون در مردان چقدر شایع است؟
تخمین میزان شیوع این بیماری برای محققین دشوار است؛ زیرا مطالعات مختلف، تعریف های متفاوتی از این بیماری ارائه داده اند.
داده ها نشان می دهند که حدود ۲% از مردان مبتلا به کمبود تستوسترون هستند. مطالعات دیگری تخمین زده اند که ۸% افرادی که در بدو تولد مرد هستند در سنین ۵۰ تا ۷۰ سالگی سطح پایین تستوسترون دارند.
علائم کمبود تستوسترون چیست؟
علائم کمبود تستوسترون کاملاً متفاوت است و به میزان زیادی به سن بیمار بستگی دارد. علائم پایین بودن تستوسترون در مردان بزرگسال شامل موارد زیر می شود:
✓ کاهش میل جنسی
✓ ریزش موهای زیربغل و ناحیه تناسلی
✓ کوچک شدن بیضه ها
✓ گر گرفتگی
✓ تعداد کم اسپرم یا عدم وجود اسپرم که منجر به ناباروری در مردان می شود.
سایر علائم عبارتند از:
- افسردگی
- مشکلات تمرکز و حافظه
- بزرگ شدن بافت سینه مردان
- کاهش قدرت و توده عضلانی
- کاهش استقامت و قدرت بدنی
کودکان مبتلا به کمبود تستوسترون ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:
✓ رشد آهسته قد و رشد سریع تر بازوها و پاها
✓ کاهش رشد موهای ناحیه تناسلی
✓ کاهش رشد آلت تناسلی و بیضه ها
✓ صدای نازک تر
✓ قدرت بدنی و استقامت کمتر
علت ایجاد کمبود تستوسترون چیست؟
دو نوع هیپوگنادیسم در مردان وجود دارد که عبارتند از:
• هیپوگنادیسم اولیه (اختلال بیضه)
• هیپوگنادیسم ثانویه (اختلال هیپوفیز/هیپوتالاموس)
چند دلیل احتمالی برای کمبود تستوسترون وجود دارد. علل هیپوگنادیسم اولیه و ثانویه به دو دسته مادرزادی (در بدو تولد) و اکتسابی (در طول زندگی) تقسیم می شود.
علت هیپوگنادیسم اولیه
هیپوگنادیسم اولیه زمانی اتفاق می افتد که مشکلات بیضه مانع از تولید مقدار کافی تستوسترون می شود. هیپوگنادیسم اولیه با نام هیپوگنادیسم هایپرگنادوتروپیک نیز شناخته می شود. در این نوع هیپوگنادیسم، غده هیپوفیز برای جبران سطح پایین تستوسترون، هورمون لوتئینه کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH – معروف به گنادوتروپین) بیشتری تولید می کند.
بالا رفتن سطح این هورمون ها به بیضه این پیغام را می دهد که تستوسترون و اسپرم بیشتری تولید کند. با این وجود، اگر بیضه های شما آسیب دیده (که اغلب با شیمی درمانی مرتبط است) یا از کار افتاده باشد، نمی تواند به افزایش سطح گنادوتروپین پاسخ دهد. در نتیجه تولید تستوسترون و اسپرم بیضه به شدت کاهش یافته یا کاملاً متوقف می شود!
گاهی اوقات در هیپوگنادیسم اولیه سطح تستوسترون طبیعی و سطح گنادوتروپین بالا می باشد. در این صورت، بهتر است یک متخصص تعیین کند که آیا با سطح طبیعی تستوسترون نیز نیاز به درمان دارید یا خیر.
از مشکلات مادرزادی که می توانند روی بیضه ها تأثیر گذاشته و منجر به هیپوگنادیسم اولیه شوند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• عدم وجود بیضه در بدو تولد (آنورشی)
• بیضه های نهان (کریپتورکیدیسم)
• هیپوپلازی سلول لیدیگ (عدم توسعه کافی سلول های لیدیگ در بیضه ها)
• سندرم کلاین فلتر (یک بیماری ژنتیکی که در آن، جنسیت پسر با یک کروموزوم X اضافی متولد می شود؛ یعنی: XXY به جای XY)
• سندرم نونان (یک بیماری ژنتیکی نادر که می تواند باعث تأخیر در بلوغ، بیضه نهان یا ناباروری شود)
• دیستروفی میوتونیک (جزء نوعی اختلال ارثی به نام دیستروفی عضلانی است)
مشکلات اکتسابی که بیضه ها را تحت تأثیر قرار داده و منجر به هیپوگنادیسم اولیه می شوند، عبارتند از:
✓ آسیب دیدگی یا برداشتن بیضه
✓ اورکیت یا التهاب یک یا هر دو بیضه (این مشکل معمولاً ناشی از نوعی عفونت باکتریایی مثل عفونت مقاربتی می باشد، اما در برخی موارد، علت ویروسی مثل اوریون نیز منجر به ابتلا به این بیماری می شود)
✓ شیمی درمانی یا پرتو درمانی در ناحیه بیضه
✓ برخی از تومورها
✓ استفاده از استروئید آنابولیک.
علل هیپوگنادیسم ثانویه
مشکلاتی که باعث اختلال در عملکرد هیپوتالاموس و/یا غده هیپوفیز می شوند، هیپوگنادیسم ثانویه را در پی خواهند داشت. هیپوگنادیسم ثانویه، هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک نیز نام دارد؛ زیرا با سطوح پایین هورمون لوتئینه کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) در ارتباط می باشد. پایین بودن سطح این هورمون ها متعاقباً باعث کاهش تولید تستوسترون و تولید اسپرم می شوند.
مشکلات مادرزادی که می توانند منجر به هیپوگنادیسم ثانویه شوند، عبارتند از:
• هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک ایزوله (نوعی بیماری که باعث کاهش سطح هورمون آزاد کننده گنادوتروپین از بدو تولد می شود)
• سندرم کالمن (یک بیماری ژنتیکی نادر که رشد سلول های عصبی در هیپوتالاموس را مختل می کند. هیپوتالاموس مسئول تولید هورمون آزاد کننده گنادوتروپین است. از دیگر علائم این بیماری می توان به کاهش بویایی اشاره کرد.)
• سندرم پرادر – ویلی (نوعی اختلال ژنتیکی نادر چند سیستمی که منجر به آسیب به عملکرد هیپوتالاموس می شود)
از مشکلات اکتسابی که باعث ابتلا به هیپوگلادیسم ثانویه می شوند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
✓ کم کاری هیپوفیز (می تواند ناشی از آدنوم، بیماری های تنفسی، عفونت، آسیب دیدگی، پرتو درمانی یا جراحی باشد)
✓ هایپرپرولاکتینمی
✓ ازدیاد آهن یا هموکروماتوز
✓ آسیب مغزی یا آسیب دیدگی سر
✓ سندرم کوشینگ
✓ سیروز کبدی
✓ نارسایی کلیه
✓ ایدز (HIV)
✓ اعتیاد به الکل
✓ دیابت کنترل نشده
✓ چاقی
✓ آپنه انسدادی خواب
✓ برخی از داروها مثل استروژن ها، داروهای روانگردان، متوکلوپرامید، مواد مخدر، لوپرولید، گوسرلین، تریپتورلین و مهار کننده های بیوسنتز آندروژن برای درمان سرطان پروستات.
هیپوگنادیسم دیررس (LOH) نوعی هیپوگنادیسم ثانویه است که به دلیل افزایش سن و پیری اتفاق می افتد. با افزایش سن، عملکرد هیپوتالاموس، هیپوفیز و سلول های لیدیک افت می کند. احتمال ابتلا به LOH و کمبود تستوسترون در مردانی که دیابت نوع ۲ و چاقی دارند، بیشتر می باشد.
بر اساس نتایج یک مطالعه، ۳۰% از مردان مبتلا به اضافه وزن (در نمونه مطالعاتی)، دارای کمبود تستوسترون بودند؛ در حالی که این عدد برای مردانی با وزن نرمال ۶% بود. نتایج مطالعه ی دیگری نشان داد که ۲۵% از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ از کمبود تستوسترون نیز رنج می بردند؛ و این میزان در افراد بدون دیابت ۱۳% بود.
چگونه می توان کمبود تستوسترون را تشخیص داد؟
در صورت داشتن هر یک از علائم کمبود تستوسترون، پزشک ابتدا معاینه فیزیکی انجام خواهد داد. همچنین در طی ویزیت، در مورد سابقه پزشکی، داروهای مصرفی فعلی یا قبلی، سابقه مصرف دخانیات و علائم شما سؤالاتی مطرح خواهد شد. در برخی موارد، آزمایش خون نیز تجویز می گردد.
پزشک در نهایت با بررسی علائم، سوابق پزشکی و نتیجه آزمایش خون شما، تشخیص را تأیید می کند.
چه آزمایشاتی برای تشخیص کمبود تستوسترون نیاز است؟
آزمایشات زیر می توانند به تأیید کمبود تستوسترون و تعیین علت آن کمک کنند:
- آزمایش سطح تستوسترون تام خون: این آزمایش معمولاً به دو نمونه خون بین ساعت ۸ تا ۱۰ صبح (که تستوسترون در بالاترین سطح خود قرار دارد) نیاز دارد. در صورتی که بیمار هستید یا اخیراً بیمار بوده اید، ممکن است نتیجه آزمایش خون شما دچار مشکل شود. بنابراین بهتر است قبل از آزمایش، این موضوع را به اطلاع پزشک برسانید.
- آزمایش خون هورمون لوتئینیزه کننده (LH): این آزمایش برای تعیین علت کمبود تستوسترون مفید می باشد. در این آزمایش، پزشک می تواند بفهمد که آیا کمبود تستوسترون ناشی از مشکلات غده هیپوفیز شماست یا خیر.
- آزمایش پرولاکتین خون: بالا بودن سطح پرولاکتین می تواند نشان دهنده مشکلات غده هیپوفیز یا تومور باشد.
چگونه می توان کمبود تستوسترون را درمان کرد؟
کمبود تستوسترون معمولاً با درمان جایگزینی تستوسترون درمان می شود. انواع درمان جایگزینی تستوسترون عبارتند از:
- ژل های پوستی تستوسترون: ژل های پوستی تستوسترون یکی از رایج ترین درمان های کمبود تستوسترون در آمریکاست. در این روش، شما باید این ژل را طبق دستور پزشک، به صورت روزانه روی پوست خشک و تمیز اعمال کنید. هرگز نباید این ژل ها را با تماس پوستی به فرد دیگری منتقل کنید.
- تزریق عضلانی تستوسترون: پزشک می تواند هر ۱ یا ۲ هفته یکبار، تزریق عضلانی تستوسترون برای شما انجام دهد. در برخی موارد، تستوسترون طولانی رهش هر ۱۰ هفته یکبار تجویز می شود. گزینه های تزریق زیر جلدی تستوسترون نیز در دسترس می باشد.
- پچ های پوستی: شما باید طبق دستور پزشک، پچ پوستی را روی پوست خود قرار دهید. معمولاً هر چند وقت یک بار باید محل چسباندن پچ را تغییر دهید تا از واکنش های پوستی پیشگیری شود.
- کپسول های خاص: متخصص معمولاً هر سه ماه یا شش ماه، این کپسول ها را زیر پوست شما می کارد. با کاشت این کپسول ها زیر پوست، دوز ثابت و طولانی مدت تستوسترون را دریافت خواهید کرد.
- قرص های باکال: این قرص های خاص را باید روزی دو بار روی لثه های خود قرار دهید. تستوسترون به سرعت از طریق لثه ها جذب شده و وارد جریان خون می شود.
- ژل بینی تستوسترون: معمولاً سه بار در روز با اعمال ژل در بینی می توانید تستوسترون کافی دریافت کنید.
- تستوسترون خوراکی: قرص های تستوسترون مثل Undecanoate برای افراد مبتلا به کمبود تستوسترون ناشی از بیماری های خاص مثل سندرم کلاین فلتر یا تومورهای غده هیپوفیز بسیار مؤثر می باشد.
درمان جایگزینی تستوسترون معمولاً برای افرادی با سابقه موارد زیر، ممنوع می باشد:
• سرطان پروستات
• نوعی تومور بررسی نشده روی پروستات (تمامی افرادی که می خواهند تحت درمان جایگزینی تستوسترون قرار بگیرند، باید پیش از شروع درمان غربالگری پروستات را انجام دهند)
• سرطان سینه
• نارسایی قلبی کنترل نشده
• آپنه انسدادی خواب درمان نشده.
عوارض جانبی درمان جایگزینی تستوسترون چیست؟
عوارض جانبی درمان جایگزینی تستوسترون شامل موارد زیر می شود:
- آکنه یا چرب شدن پوست
- تورم در مچ پا یا احتباس خفیف مایعات
- تحریک پروستات که می تواند باعث مشکلات ادراری شود.
- بزرگ شدن یا حساس شدن سینه ها
- تشدید آپنه خواب
- کوچک تر شدن بیضه ها
- تحریک پوست (در صورت مصرف جایگزینی تستوسترون موضعی)
مشکلات بالینی که می تواند در نتیجه درمان جایگزینی تستوسترون رخ دهد، شامل موارد زیر می شود:
• افزایش آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA)
- • افزایش تعداد گلبول های قرمز
- • کاهش تعداد اسپرم، مشکلات ناباروری (به ویژه در جوانانی که برای بارداری تلاش می کنند).
