بیضه ها یکی از اصلی ترین اجزای دستگاه تناسلی مردان به شمار می روند و نقش مهمی در تولید اسپرم و هورمون تستوسترون دارند. تأثیر این اندام در رشد جنسی پسران در دوران بلوغ به هیچ وجه قابل چشم پوشی نبوده و اندازه و شکل آن ها می تواند تأثیر زیادی بر باروری مردان داشته باشد.
آتروفی بیضه، جزء بیماری های مرتبط با سلامت دستگاه تناسلی مردان است که به شدت باروری شما را تحت تأثیر قرار می دهد. این وضعیت معمولاً نشانه ای از یک بیماری زمینه ای جدی تر است که باعث کوچک شدن غیرقابل بازگشت بیضه ها می شود. در ادامه به علل، نشانه ها، راه های درمان و سایر نکات مربوط به آتروفی بیضه پرداخته ایم.
آتروفی بیضه چیست؟
کوچک شدن بیضه ها در اثر عواملی مانند عفونت، مصرف بیش از حد الکل یا مصرف داروهای استروئیدی، «آتروفی بیضه» نامیده می شود. بیضه ها دو غده اصلی مردانه هستند که در کیسه بیضه قرار دارند و مسئول تولید اسپرم و هورمون های جنسی می باشند.
آتروفی بیضه معمولاً به دلیل کاهش یا از دست رفتن برخی از سلول های لیدیگ و سلول های زایا (اسپرم ساز) اتفاق می افتد و می تواند هر مردی را تحت تأثیر قرار دهد. سلول های زایا تولید اسپرم را بر عهده داشته و سلول های لیدیگ مسئول ساخت تستوسترون هستند. بنابراین کوچک شدن بیضه ها منجر به کاهش تعداد اسپرم و یا میزان تستوسترون خواهد شد.
افزایش سن، عفونت ها و برخی بیماری های زمینه ای، از جمله علت های آتروفی بیضه به شمار می روند. بسیاری از افراد، کوچک و بزرگ شدن طبیعی کیسه بیضه را (که در اثر گرما یا سرما رخ می دهد)، با آتروفی بیضه اشتباه می گیرند. در حالی که آتروفی بیضه بیماری جداگانه ای است که تشخیص و درمان آن نیاز به بررسی و رسیدگی پزشکی دارد.
نشانه های آتروفی بیضه چیست؟
مهم ترین نشانه آتروفی بیضه، کاهش قابل مشاهده در اندازه بیضه ها است. اگر این وضعیت پیش از بلوغ پسران اتفاق بیفتد، علائمی مثل تأخیر یا اختلال در رشد خصوصیات جنسی ثانویه (مانند رویش موهای صورت، موهای ناحیه تناسلی و افزایش اندازه آلت تناسلی) را نیز در پی دارد.
از سوی دیگر، اگر این وضعیت در افرادی رخ دهد که دوران بلوغ را پشت سر گذاشته اند، می تواند منجر به کاهش میل جنسی، ناباروری، کاهش حجم عضلانی، کم شدن یا قطع رشد موی صورت و بدن (مثل موی ناحیه تناسلی)، و نرم تر شدن بیضه ها شود. اگر آتروفی بیضه در نتیجه یک بیماری زمینه ای ایجاد شده باشد، ممکن است فرد دچار علائم دیگری مانند تب، تهوع، التهاب و درد در بیضه ها نیز شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در ادامه به برخی از علائمی اشاره شده است که در صورت مشاهده آن ها، باید بدون تأخیر به پزشک مراجعه کنید:
۱. کوچک شدن محسوس بیضه ها
کاهش اندازه بیضه ها مشخص ترین نشانه آتروفی بیضه است. به همین دلیل، به محض این که متوجه هرگونه کاهش قابل توجه در اندازه بیضه های خود شدید، بهتر است سریعاً برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید. از آن جایی که آتروفی بیضه می تواند بر باروری تأثیر بگذارد، اگر قصد فرزند آوری دارید توصیه می شود برای ارزیابی دقیق تر به یک متخصص اورولوژی یا فوق تخصص ناباروری مردان مراجعه نمایید.
۲. احساس ناراحتی یا درد در بیضه ها
اگر چه تمام علل آتروفی بیضه با درد همراه نیستند، اما احساس درد -همزمان با کوچک شدن بیضه ها- می تواند نشانه عفونت باشد. در چنین شرایطی باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کرده و اقدامات درمانی لازم را انجام دهید.
۳. اختلالات عملکرد جنسی
در صورتی که با علائمی مانند کاهش میل جنسی، مشکلات نعوظ یا دشواری در رسیدن به اوج لذت جنسی مواجه هستید، توصیه می شود برای بررسی های تخصصی تر به اورولوژیست مراجعه کنید. آتروفی بیضه در موارد پیشرفته می تواند منجر به ناباروری غیرقابل بازگشت شود.
۴. وجود توده یا برجستگی در بیضه ها
اگر متوجه وجود توده یا برجستگی هایی در بیضه های خود شدید، بلافاصله باید آزمایش های لازم در خصوص سرطان بیضه را انجام دهید. در صورت مشاهده تغییرات جزئی در اندازه بیضه ها، یا علائمی مانند خستگی بیش از حد، احساس افسردگی، ضعف عضلانی بی دلیل یا کاهش وزن شدید، توصیه می شود برای تشخیص آتروفی بیضه یا سایر علل احتمالی بدون معطلی به پزشک مراجعه کنید.
دلایل آتروفی بیضه چیست؟
در ادامه با برخی از علت های محتمل آتروفی بیضه آشنا می شوید:
افزایش سن
با بالا رفتن سن، ریسک بروز آتروفی بیضه هم بیشتر می شود. دلیل این موضوع آن است که میزان ترشح تستوسترون در مردان بعد از سال های اوج باروری به تدریج کاهش پیدا می کند.
اورکیت (التهاب بیضه)
در بسیاری از موارد، آتروفی بیضه به واسطه التهاب بیضه یا همان اورکیت رخ می دهد. اگر این التهاب ناشی از عفونت های ویروسی مانند اوریون باشد، به آن اورکیت ویروسی گفته می شود. التهاب ناشی از بیماری های مقاربتی، معمولاً «اورکیت باکتریایی» نام دارد.
اختلال در تعادل هورمونی
در برخی شرایط، بر هم خوردن تعادل هورمونی بدن و تولید کمتر از حد نرمال تستوسترون می تواند موجب آتروفی بیضه شود. مواردی مثل درمان جایگزینی تستوسترون (TRT)، مصرف داروهایی مانند استروژن، استروئیدهای آنابولیک، یا برخی داروهای خاص دیگر باعث برهم خوردن تعادل هورمون ها و کوچک شدن بیضه ها می شوند.
مصرف بیش از حد الکل
مصرف مداوم و بیش از اندازه الکل می تواند سطح تستوسترون بدن را کاهش داده و به بافت بیضه ها آسیب برساند که نتیجه آن می تواند آتروفی بیضه باشد.
پیچ خوردگی بیضه (تورسین بیضه)
این حالت زمانی رخ می دهد که یکی از بیضه ها بچرخد و طناب اسپرم (که وظیفه وصل کردن بیضه به دستگاه تولید مثل را دارد) به دور خود پیچیده شود. چنین وضعیتی ضمن ایجاد درد و تورم در بیضه، باعث کاهش جریان خون رسانی به آن نیز می گردد. اگر این مشکل سریعاً درمان نشود، می تواند به آتروفی دائمی بیضه منجر شود.
سرطان بیضه
در مواردی نادر، آتروفی بیضه می تواند ناشی از سرطان بیضه باشد. سرطان بیضه اغلب در مردان جوان تر دیده می شود، اما خوشبختانه در بیشتر موارد قابل درمان است.
واریکوسل
این وضعیت، در پی گشاد شدن سیاهرگ های کیسه بیضه رخ داده و معمولاً بیضه چپ را درگیر می کند. بسیاری از افراد مبتلا به واریکوسل حتی متوجه این مشکل نمی شوند. اما اگر با دقت توجه کنید، ممکن است متوجه تغییر اندازه بیضه چپ شوید.
بیماری های عفونی
برخی بیماری های عفونی مثل اوریون و ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) می توانند باعث آتروفی بیضه شوند. برگشت پذیری آتروفی بیضه در این مواقع، تا حد زیادی به شدت عفونت و نوع درمان بستگی دارد.
آتروفی بیضه چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص آتروفی بیضه معمولاً توسط متخصص اورولوژی یا متخصص ناباروری مردان انجام می شود. پزشک با معاینه فیزیکی بیضه ها و بررسی اندازه، شکل، قوام و سفتی آن ها به ارزیابی اولیه می پردازد. همچنین از شما در مورد علائم، زمان شروع آن ها، سبک زندگی، سوابق پزشکی و داروهای مصرفی سؤال خواهد شد. در صورت نیاز، پزشک ممکن است انجام برخی آزمایش ها و اقدامات تشخیصی تکمیلی را نیز پیشنهاد دهد تا علت اصلی آتروفی مشخص شود. برخی از این روش ها عبارتند از:
- ● سونوگرافی بیضه ها برای بررسی جریان خون و شناسایی هرگونه اختلال یا مشکل بالقوه
- ● آزمایش خون جهت بررسی وجود عفونت
- ● آزمایش ادرار یا نمونه برداری برای تشخیص بیماری های مقاربتی
- ● آزمایش خون برای ارزیابی اختلالات هورمونی
درمان آتروفی بیضه چگونه است؟
خوشبختانه آتروفی بیضه در بسیاری از موارد قابل درمان است. اگر این بیماری در مراحل ابتدایی تشخیص داده شود، اغلب می تواند به طور کامل درمان شده و روند کوچک شدن بیضه ها نیز متوقف گردد. اما اگر تشخیص با تأخیر صورت بگیرد و بیماری به مراحل پیشرفته برسد، احتمال بازگشت وضعیت طبیعی کاهش می یابد. نوع درمان تا حد زیادی به علت آتروفی بستگی دارد؛ بنابراین، بسیار مهم است که به محض مشاهده علائم آتروفی بیضه، بدون فوت وقت به پزشک مراجعه کرده و برای تشخیص و شروع درمان اقدام کنید.
در برخی موارد، ایجاد برخی تغییرات ساده در سبک زندگی می تواند روند آتروفی را متوقف، یا حتی به بهبودی کمک کند. اما اگر علت اصلی آتروفی، عفونت مقاربتی باشد، ممکن است نیاز به مصرف آنتی بیوتیک داشته باشید. گزینه های درمانی مختلفی برای آتروفی بیضه وجود دارد که در ادامه به آن ها اشاره شده است:
آنتی بیوتیک ها:
این روش درمانی زمانی بهترین نتیجه را می دهد که آتروفی بیضه به دنبال یک عفونت یا بیماری مقاربتی ایجاد شده باشد.
درمان جایگزینی هورمون (HRT):
درمان جایگزینی هورمونی یا همان HRT راهکار مدیریت ویژه ای است که معمولاً برای افراد مبتلا به آتروفی بیضه به علت کاهش سطح تستوسترون، تجویز می شود. با این روش، سطح کلی تستوسترون در بدن افزایش یافته و به سطح نرمال برمی گردد.
جراحی:
جراحی معمولاً اولین گزینه درمان آتروفی بیضه نیست؛ اما اگر کوچک شدن بیضه ها به علت پیچ خوردگی (تورسین) بیضه باشد، عمل جراحی به شدت توصیه می شود.
تغییر سبک زندگی:
برخی اصلاحات ساده در سبک زندگی مانند ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل می توانند تا حد زیادی از آسیب بیشتر به بیضه ها پیشگیری کرده و به درمان کوچک شدن آن ها کمک کنند.
با وجود این که برخی افراد اعتقاد دارند روش های درمان طبیعی مثل آیورودا می تواند آتروفی بیضه را درمان کند، اما هنوز هیچ مدرک علمی کافی برای تأیید این ادعا وجود ندارد. تا امروز، هیچ راه اثبات شده ای برای بازگشت طبیعی و کامل اندازه بیضه ها معرفی نشده است و تأخیر در درمان (حتی برای چند ساعت)، می تواند بر روند بهبود تأثیر منفی بگذارد.
آتروفی بیضه چه خطراتی دارد؟
آتروفی بیضه می تواند باعث بالا رفتن ریسک ابتلا به برخی بیماری ها و مشکلات مربوط به ناباروری مردان شود. در زیر به تعدادی از این خطرات اشاره شده است:
اختلال نعوظ (ED):
اختلال نعوظ یا به اختصار ED یکی از پیامدهای شایع آتروفی بیضه است و بیشتر به علت کاهش سطح تستوسترون در بدن رخ می دهد. کمبود این هورمون می تواند به طور مستقیم زمینه ساز بروز اختلال در نعوظ و ناتوانی جنسی شود.
ناباروری:
همان طور که احتمالاً متوجه شده اید، آتروفی بیضه می تواند باعث کاهش شدید تولید تستوسترون و اختلال در تولید اسپرم شود. اگر آتروفی در هر دو بیضه رخ دهد (که به آن آتروفی دوطرفه گفته می شود)، می تواند به طور جدی سطح تستوسترون و تولید اسپرم را کاهش داده و در نهایت منجر به ناباروری شود.
مشکلات روان شناختی:
کاهش اعتماد به نفس و افزایش میزان استرس و نگرانی در میان افراد مبتلا به آتروفی بیضه بسیار شایع است. اگر چنین مشکلی دارید، حتماً باید به یک متخصص اورولوژی مجرب مراجعه کنید.
سرطان بیضه:
سرطان بیضه یکی دیگر از خطرات احتمالی آتروفی بیضه است. توصیه می شود افرادی که با این مشکل مواجه هستند به صورت منظم برای غربالگری و بررسی سرطان بیضه اقدام کنند.
پرسش های متداول درباره آتروفی بیضه
سوال: اندازه طبیعی بیضه ها چقدر است؟
پاسخ: اندازه بیضه های مردان ممکن است تا حدی با هم تفاوت داشته باشد، اما عموماً بیضه های سالم حدود ۴ تا ۵ سانتی متر طول، حدود ۳ سانتی متر ارتفاع و تقریباً ۲ سانتی متر عرض دارند. حجم متوسط یک بیضه در مردان بالغ نیز در حدود ۱۸ میلی لیتر مکعب است.
سوال: اگر به آتروفی بیضه مبتلا باشم، می توانم بچه دار شوم؟
پاسخ: بله. اگر تنها یکی از بیضه های شما دچار آتروفی شده باشد و بیضه دیگر سالم باشد، امکان فرزندآوری وجود دارد.
سوال: آیا اختلال نعوظ یکی از عوارض آتروفی بیضه است؟
پاسخ: بله. آتروفی بیضه می تواند به علت کاهش تولید تستوسترون (یکی از هورمون های مردانه اصلی) موجب بروز اختلال در نعوظ شود. البته اگر فقط یکی از بیضه ها دچار آتروفی باشد، این اتفاق معمولاً رخ نمی دهد. همچنین آتروفی بیضه ممکن است از نظر روحی و روانی نیز فرد را تحت تأثیر قرار داده و در نتیجه به اختلال نعوظ منجر شود.
سوال: علت آتروفی بیضه چیست؟
پاسخ: عوامل متعددی می توانند در ایجاد آتروفی بیضه نقش داشته باشند که از جمله آنها می توان به عفونت ها، عدم تعادل هورمونی، افزایش سن و بیماری هایی مانند واریکوسل اشاره کرد.
دکتر محمد جباری متخصص کلیه و مجاری ادراری تناسلی
