عفونت کلیه (پیلونفریت) بیماری ناخوشایند و در برخی موارد جدی و خطرناک است. درمان این بیماری معمولاً با استفاده از آنتی بیوتیک ها و مسکن ها انجام می شود. اگر کلیه شما پیش از بروز عفونت، سالم بوده باشد، احتمال بهبودی کامل پس از ابتلا به این بیماری بالاست. با این حال در موارد جدی تر، عوارض می تواند شامل آسیب به کلیه یا گسترش عفونت به نقاط مختلف بدن (سپسیس) باشد. در ادامه مطلب، عفونت کلیه، علائم عفونت کلیه و جنبه های مختلف آن را بررسی خواهیم کرد.
عفونت کلیه چیست؟
عفونت کلیه (پیلونفریت) گونه ای از عفونت های دستگاه ادراری است که در آن، باکتری ها از مثانه به یکی از کلیه ها یا هر دو کلیه منتقل شده و سبب عفونت در آن ناحیه می شوند. این راهنما به طور اختصاصی به عفونت حاد و ناگهانی کلیه در بزرگسالان می پردازد که به آن پیلونفریت حاد گفته می شود. به بیان دیگر، متن حاضر درباره نوع مزمن این بیماری ـ یعنی جایی که کلیه به واسطه عفونت های پی در پی دچار زخم و آسیب دائمی شده است ـ بحثی نمی کند.
علائم عفونت کلیه
نشانه های عفونت کلیه معمولاً در کوتاه ترین زمان ممکن ظاهر می شوند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- درد در پهلو یا پشت. (این ناحیه در طرفین پشت قرار دارد؛ جایی که کلیه ها واقع شده اند.)
- افزایش دمای بدن (تب) که گاهی با لرز همراه است.
- احساس تهوع و یا استفراغ.
- اسهال
- وجود خون در ادرار
- معمولاً نشانه های عفونت مثانه هم دیده می شود؛ مانند احساس درد هنگام ادرار کردن و تکرر ادرار.
لزومی ندارد که همه علائم عفونت کلیه با هم بروز کنند و گاهی عفونت کلیه فقط باعث بروز نشانه هایی مبهم می شود. برای مثال، ممکن است فرد فقط احساس ناخوشی یا کسالت کلی و بی دلیل داشته باشد! در افراد سالمند، عفونت کلیه گاهی به صورت گیجی یا بی حالی می شود. به همین دلیل، در زمان بروز اختلال هوشیاری یا بی حالی، برای بررسی عفونت ادراری در اولین قدم آزمایش ادرار تجویز می گردد.
علل ابتلا به عفونت کلیه
اکثر موارد عفونت کلیه، در پی عفونت مثانه (سیستیت) شکل می گیرند. در این شرایط، باکتری ها از مسیر لوله ای به نام حالب که بین مثانه و کلیه قرار دارد، به سمت کلیه حرکت کرده و موجب عفونت در آن ناحیه می شوند. این باکتری ها اغلب همان میکروب هایی هستند که به طور طبیعی در روده انسان (مانند E.coli) زندگی می کنند. البته درصد زیادی از افراد مبتلا به سیستیت، هرگز عفونت کلیه را تجربه نمی کنند.
در برخی موارد، عفونت کلیه بدون وجود سابقه عفونت در مثانه اتفاق می افتد. این گاهی اوقات به دلیل مشکلی در کلیه است. به عنوان مثال، افرادی که سنگ کلیه یا ناهنجاری کلیه دارند، بیشتر مستعد ابتلا به عفونت کلیه هستند.
معمولاً فقط یکی از کلیه ها عفونت می کند. عفونت کلیه می تواند در هر سنی رخ دهد، اما از آنجایی که عفونت ادراری در زنان بسیار شایع تر از مردان است، این عفونت می تواند به کلیه ها سرایت کند. نزدیک تر بودن مجرای ادراری (پیشابراه) به مقعد و همچنین کوتاه تر بودن مجرای ادراری در زنان، انتقال باکتری های روده ای به مجرای ادراری را آسان تر می کند. عفونت کلیه در کودکان، زنان باردار و سالمندان نیز با شیوع بیشتری مشاهده می شود. اما در مردان سالم و بدون بیماری زمینه ای، بروز این عفونت چندان رایج نیست.
احتمال ابتلا به عفونت کلیه چقدر است؟
عفونت کلیه، به مراتب کمتر از عفونت های مثانه رخ می دهد. با این حال، اگرچه بروز این بیماری در بزرگسالان چندان شایع نیست، اما آمارها نشان می دهد که تا سن ۷ سالگی حدود یک نفر از هر ۳۰ دختر و یک نفر از هر ۱۰۰ پسر حداقل یک بار به عفونت کلیه (پیلونفریت حاد) مبتلا می شوند.
عوامل افزایش دهنده خطر عفونت کلیه
احتمال ابتلا به عفونت کلیه در افرادی که موارد زیر را دارند، بیشتر است:
- ● زن بودن؛
- ● داشتن عفونت مجاری ادراری در مثانه (سیستیت)؛
- ● سابقه ابتلا به عفونت ادراری در ۱۲ ماه گذشته؛
- ● بارداری؛
- وجود برگشت ادرار از مثانه به سمت کلیه ها (ریفلاکس وزیکو اورترال) که در کودکان شایع تر است؛
- ● ابتلا به دیابت؛
- ● ضعف سیستم ایمنی بدن؛
- ابتلا به آسیب نخاعی یا اختلالات عصبی که بر عملکرد مثانه تأثیر می گذارد، مانند بیماری ام اس؛
- مشکل در تخلیه کامل مثانه (احتباس ادراری)، برای مثال به علت مشکلات پروستات مثل بزرگ شدن پروستات در مردان.
تشخیص عفونت کلیه
پزشک شما می تواند برای تشخیص اولیه، از یک آزمایش ساده به نام «تست نوار ادراری» استفاده کند. در این تست، یک نوار مخصوص در نمونه ادرار شما قرار می گیرد تا وجود نشانه های عفونت بررسی شود. با این حال، برای اطمینان از تشخیص و شناسایی دقیق نوع باکتری ایجاد کننده عفونت، لازم است آزمایش های تکمیلی انجام شود. این کار به تجویز مناسب ترین آنتی بیوتیک کمک می کند. به همین منظور، نمونه ادرار شما به آزمایشگاه فرستاده می شود تا باکتری عامل عفونت شناسایی و حساسیت آن به آنتی بیوتیک های مختلف بررسی گردد.
از آنجایی که آماده شدن نتیجه این آزمایش ها ممکن است چند روز طول بکشد، معمولاً درمان با آنتی بیوتیک به صورت تجربی و بر اساس شایع ترین باکتری ها آغاز می شود. در زنان سالمی که عفونت مثانه به کلیه ها سرایت کرده است، ممکن است انجام همین آزمایش ادرار برای تشخیص و شروع درمان کافی باشد.
در برخی شرایط، ممکن است نیاز به انجام آزمایش های تصویربرداری مانند سونوگرافی یا سی تی اسکن باشد. به عنوان مثال، اگر بیمار سابقه سنگ کلیه داشته باشد، یا پزشک به وجود ناهنجاری در کلیه ها مشکوک شود، انجام این آزمایش ها ضروری است. همچنین، در مردان و افرادی که دچار عفونت های مکرر کلیه می شوند، انجام آزمایش های بیشتر توصیه می شود.
درمان عفونت کلیه
برای درمان عفونت کلیه، نخستین انتخاب همواره آنتی بیوتیک است. این داروها معمولاً به خوبی قادرند باکتری های عامل عفونت را از بین ببرند. از جمله آنتی بیوتیک های رایج می توان به «سفالکسین»، «کو آموکسی کلاو» و «تری متوپریم» اشاره کرد. جهت کنترل درد و کاهش تب، معمولاً پاراستامول تجویز می شود؛ اما مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن برای بیماران مبتلا به عفونت کلیه توصیه نمی شود، زیرا این داروها می تواند در عملکرد کلیه در این شرایط اختلال ایجاد کند.
برای پیشگیری از کم آبی بدن، در طول درمان مصرف کافی مایعات از اهمیت بالایی برخوردار است. در بسیاری موارد، شدت عفونت به اندازه ای نیست که نیاز به بستری شدن باشد و می توان درمان را با مصرف آنتی بیوتیک خوراکی در منزل دنبال کرد. البته اگر علائم طی ۲۴ ساعت بهبود نیافت یا بیمار ضعف بیشتری داشت، لازم است فوراً با پزشک مشورت شود. با این حال، برخی بیماران ممکن است به بستری شدن در بیمارستان نیاز داشته باشند. این موضوع معمولاً در موارد زیر مطرح است:
- اگر شدت عفونت زیاد باشد و بیمار وضعیت عمومی نامساعدی داشته باشد؛
- اگر به دلیل ناخوشی یا استفراغ، بیمار نتواند داروها یا مایعات را به صورت خوراکی دریافت کند؛
- اگر با مصرف آنتی بیوتیک، بهبودی محسوس به سرعت حاصل نشود؛
- در زنان باردار؛
- در افرادی که به دلایل مختلف زمینه جسمی ضعیفی دارند یا سالمند هستند؛
- در بیمارانی با مشکلات زمینه ای کلیه؛
- یا در بیماران مبتلا به دیابت.
در صورت بستری، معمولاً آنتی بیوتیک مستقیماً به صورت وریدی تزریق شده تا اثر درمانی سریع تری داشته باشد. در صورتی که بیمار دچار کم آبی باشد، بر اساس نیاز سرم درمانی نیز تجویز می گردد.
عوارض احتمالی عفونت کلیه
در صورت درمان به موقع، بیشتر افرادی که دچار عفونت کلیه می شوند کاملاً بهبود پیدا می کنند. با این حال، در موارد نادر، ممکن است برخی عوارض جدی بروز کند که آگاهی از آن ها اهمیت دارد:
- ● گاهی اوقات باکتری های ناشی از عفونت کلیه می توانند وارد جریان خون شده (به ویژه اگر درمان با تأخیر آغاز گردد) و مسمومیت خونی (سپسیس) ایجاد کنند؛ این عارضه بسیار جدی است و خطر جانی دارد.
- ● ابتلا به عفونت کلیه (پیلونفریت) در زنان باردار می تواند باعث زایمان زودرس یا تولد نوزادی با وزن کمتر از حد طبیعی شود.
- ● به ندرت، ممکن است آبسه کلیه ایجاد شود؛ آبسه تجمعی از چرک است که در بافت کلیه شکل می گیرد.
- ● گاهی هم عفونت می تواند سبب آسیب پایدار و همیشگی به بافت های کلیه شود.
اگرچه این عوارض به طور کلی نادر هستند، اما در شرایط خاصی احتمال بروز آن ها افزایش می یابد. برخی از موقعیت هایی که ریسک این عوارض را بالا می برند عبارتند از:
- ● زمانی که فرد در اثر عفونت کلیه به شدت بیمار و بدحال شود؛
- ● هنگامی که از پیش مشکل زمینه ای کلیوی مانند بیماری کلیه پلی کیستیک یا نارسایی مزمن کلیه وجود داشته باشد؛
- ● در شرایطی که ادرار به جای جریان طبیعی یک طرفه، به طور غیرطبیعی از مثانه به سمت بالا و به طرف کلیه ها بازگشت پیدا کند (ریفلاکس وزیکویورترال)؛
- ● اگر فرد دچار سنگ کلیه باشد؛
- ● در مواقعی که عملکرد دستگاه ایمنی بدن به نوعی سرکوب شده باشد، مانند بیماران مبتلا به سرطان، افرادی که داروهایی نظیر استروئید یا شیمی درمانی مصرف می کنند، یا مبتلایان به ایدز؛
- ● در صورت ابتلا به دیابت و کنترل نامناسب قند خون؛
- ● در سالمندان (افراد بالای ۶۵ سال)؛
- ● و همچنین در زنان باردار.
آیا پیشگیری از عفونت کلیه امکان پذیر است؟
اغلب عفونت های کلیه به دنبال انتقال میکروب ها از مثانه ایجاد می شوند؛ بنابراین اقداماتی که احتمال بروز عفونت مثانه را کاهش دهند، می توانند خطر ابتلا به عفونت کلیه را نیز کم کنند.
- نوشیدن مقدار کافی مایعات در طول روز باعث می شود بدن به خوبی هیدراته بماند.
- تمیز کردن ناحیه تناسلی از جلو به عقب پس از ادرار کردن، از ورود باکتری ها به مجرای ادرار جلوگیری می کند.
- یبوست، خطر ابتلا به عفونت ادراری را بالا می برد؛ بنابراین باید یبوست به موقع درمان شود.
- کنترل مؤثر و مناسب قند خون در افراد مبتلا به دیابت، می تواند ریسک عفونت های ادراری را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
- وجود سنگ می تواند احتمال عفونت در کلیه را افزایش دهد. بنابراین هرچه سریع تر به دنبال درمان آن باشید.
- زنان باردار به طور طبیعی در معرض ریسک بیشتری برای ابتلا به عفونت های کلیوی قرار دارند، به همین دلیل در طول بارداری مرتباً آزمایش ادرار انجام شده و در صورت تشخیص عفونت بدون وجود علائم نیز درمان آنتی بیوتیکی آغاز می شود.
- گاهی اوقات، برای پیشگیری از عود مجدد بیماری در افراد مبتلا به عفونت ادراری مکرر، پزشک ممکن است مصرف مداوم مقدار کمی آنتی بیوتیک را به عنوان اقدام پیشگیرانه توصیه کند.
- برخی پزشکان مصرف محصولات حاوی کرنبری (از جمله آب کرنبری، قرص یا کپسول کرنبری) را برای پیشگیری از عفونت های ادراری پیشنهاد می کنند. شواهد علمی نشان می دهد که این روش برای برخی افراد می تواند مفید واقع شود.
دکتر محمد جباری متخصص اورولوژی
