ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، که عامل اصلی ایجاد زگیل تناسلی است، یکی از شایع‌ترین عفونت‌های مقاربتی در سراسر جهان محسوب می‌شود. زمانی که صحبت از آزمایش زگیل تناسلی مردان به میان می‌آید، ابهام‌ها و سوالات بسیاری برای افراد پیش می‌آید. این موضوع به این دلیل است که تشخیص HPV در آقایان، به‌خصوص در غیاب زگیل‌های آشکار، به اندازه غربالگری HPV در زنان استاندارد و روتین نیست. با این حال، مردان نقشی حیاتی در انتقال این ویروس دارند و خود نیز در معرض خطر ابتلا به برخی سرطان‌های مرتبط با HPV هستند.
در این مقاله جامع، انواع روش‌های تشخیص زگیل تناسلی در مردان از معاینه فیزیکی و آزمایش‌های روتین، تا تست‌های پیشرفته DNA را بررسی خواهیم کرد.
درک این روش‌ها و محدودیت‌های آن‌ها برای هر مردی که به دنبال تست زگیل تناسلی برای مردان یا کسب آگاهی درباره نحوه تشخیص HPV در آقایان است، ضروری خواهد بود. ما با توضیحات طولانی و مفصل، به شما کمک می‌کنیم تا درکی کامل از این فرآیند پیچیده به دست آورید.
مبانی تشخیص HPV در مردان: چرا آزمایش روتین وجود ندارد؟
باید درک کرد که ویروس HPV چه در مردان و چه در زنان، معمولاً خودبه‌خود توسط سیستم ایمنی بدن پاک می‌شود و اغلب هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. این ماهیت خاموش بیماری، فرآیند تشخیص HPV در آقایان را پیچیده می‌سازد.
الف. تفاوت اساسی در غربالگری مردان و زنان
غربالگری روتین HPV در زنان (از طریق تست پاپ اسمیر و تست DNA HPV) عمدتاً برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم انجام می‌شود که ارتباط قوی با این ویروس دارد. این ارتباط قوی و قابل مشاهده، مبنای یک سیستم غربالگری اثبات‌شده است.
در مردان، سرطان‌های مرتبط با HPV (مانند سرطان مقعد، آلت تناسلی و دهان و حلق) اگرچه جدی هستند، اما شیوع کمتری نسبت به سرطان دهانه رحم دارند و شواهد علمی کافی برای اثبات فایده غربالگری روتین و عمومی HPV در مردان (برای کاهش سرطان) وجود ندارد. به همین دلیل در حال حاضر، هیچ آزمایش مورد تأیید عمومی توسط نهادهای بهداشتی بزرگ دنیا برای تست HPV در آقایان به صورت روتین برای عموم مردم توصیه نمی‌شود. با این حال، این بدان معنا نیست که آزمایش زگیل تناسلی مردان غیرممکن است؛ بلکه به این معنی است که آزمایش‌ها معمولاً در صورت وجود علائم (زگیل) یا در شرایط خاص (مانند رابطه مقعدی و نقص ایمنی) انجام می‌شوند.
ب. وجود زگیل تناسلی: اولین و واضح‌ترین نشانه
در اکثر موارد، اولین دلیلی که مردان به دنبال آزمایش زگیل تناسلی مردان می‌روند، مشاهده ضایعات پوستی غیرمعمول، یعنی خود زگیل‌ها است.
زگیل تناسلی به صورت توده‌های کوچک، برجسته، گوشتی رنگ یا شبیه گل کلم ظاهر می‌شود و می‌تواند در هر ناحیه‌ای از دستگاه تناسلی خارجی، مقعد یا کشاله ران مردان ایجاد شود. تشخیص در این حالت با معاینه فیزیکی توسط متخصص انجام می‌گیرد. پزشک با بررسی شکل، اندازه و محل زگیل‌ها می‌تواند تشخیص بالینی را انجام دهد. در صورت شک و تردید یا برای تأیید تشخیص و رد احتمال بدخیمی، پزشک ممکن است نمونه‌برداری (بیوپسی) از ضایعه را تجویز کند. این نوع تشخیص زگیل تناسلی در مردان، سریع‌ترین و مستقیم‌ترین راه است و در واقع اولین گام برای دریافت درمان است.
۲. روش‌های تشخیص زگیل تناسلی در مردان: از معاینه تا تست‌های مولکولی
روش‌های مختلفی برای تشخیص HPV در آقایان وجود دارد که هرکدام هدف و کاربرد خاصی دارند. این روش‌ها به تشخیص وجود ضایعه یا وجود خود ویروس در سطح پوست کمک می‌کنند.
الف. معاینه فیزیکی و بیوپسی (نمونه‌برداری)
معاینه بالینی پایه و اساس تشخیص زگیل تناسلی در مردانی است که علائم قابل مشاهده دارند. در طول معاینه، پزشک به دنبال زگیل‌ها یا ضایعات پیش‌سرطانی می‌گردد. اگر زگیل‌ها کوچک یا در نواحی سخت‌تر (مانند داخل مجرای ادراری یا مقعد) باشند، معاینه ممکن است دشوار شود. در مواردی که زگیل‌ها ظاهری غیرمعمول داشته باشند یا به درمان مقاوم باشند، پزشک ممکن است تصمیم به بیوپسی (نمونه‌برداری) بگیرد. در این روش، بخش کوچکی از بافت زگیل برداشته شده و برای بررسی سلول‌های غیرطبیعی و تأیید نوع ویروس به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال می‌شود. بیوپسی دقیق‌ترین روش برای تأیید خوش‌خیم بودن ضایعات و رد احتمال تبدیل شدن به سرطان‌های مرتبط با HPV است.
ب. آزمایش اسید استیک (Acetic Acid Wash)
این یک آزمایش ساده است که گاهی توسط پزشکان برای شناسایی ضایعات بسیار کوچک (ساب‌کلینیکال) که با چشم غیرمسلح قابل رؤیت نیستند، انجام می‌شود.
در این روش، پزشک یک محلول رقیق‌شده از اسید استیک (سرکه) را روی پوست ناحیه تناسلی یا مقعد اعمال می‌کند. اگر سلول‌ها با HPV آلوده شده باشند، پس از چند دقیقه، ناحیه مورد نظر ممکن است به طور موقت به رنگ سفید درآید. این پدیده به دلیل افزایش سطح پروتئین در سلول‌های آلوده رخ می‌دهد. با این حال، این روش بسیار بحث‌برانگیز و غیراختصاصی است. دلایل زیادی (مانند خراش‌ها یا عفونت‌های دیگر) می‌توانند باعث سفید شدن پوست شوند. بنابراین، این تست به تنهایی برای تشخیص HPV در آقایان قابل اعتماد نیست و معمولاً تنها به عنوان یک کمک بصری استفاده می‌شود و نه یک ابزار تشخیصی قاطع.
ج. تست‌های DNA/RNA HPV (مولکولی): تشخیص خود ویروس
این آزمایش‌ها، مهم‌ترین ابزار برای شناسایی حضور خود ویروس HPV در بدن مرد، به‌خصوص انواع پرخطر آن، محسوب می‌شوند.
تست DNA HPV در مردان به دنبال مواد ژنتیکی (DNA یا RNA) ویروس می‌گردد. این آزمایش می‌تواند وجود ویروس را تأیید کرده و نوع دقیق آن (تایپینگ HPV) را مشخص کند؛ مثلاً اینکه آیا ویروس از نوع کم‌خطر (مانند تایپ ۶ و ۱۱ که عامل زگیل هستند) است یا پرخطر (مانند تایپ ۱۶ و ۱۸ که با سرطان مرتبط‌اند).
- نحوه نمونه‌گیری: این تست معمولاً با سواپ (پنبه‌ای استریل) از سطح آلت تناسلی (مخصوصاً شیار تاج آلت) یا داخل مقعد (در مردانی که رابطه مقعدی دارند) انجام می‌شود.
- کاربرد: اگرچه این تست برای غربالگری عمومی توصیه نمی‌شود، اما می‌تواند در مردانی که شریک جنسی آن‌ها مبتلا به HPV پرخطر تشخیص داده شده است یا مردانی که نقص ایمنی دارند، اطلاعات ارزشمندی فراهم کند. این تست به مردان کمک می‌کند تا از وضعیت ناقل بودن خود آگاه شوند و تدابیر لازم برای محافظت از شرکای جنسی خود را اتخاذ نمایند.
تست‌های خاص برای تشخیص ضایعات پیش‌سرطانی در مردان
اگرچه سرطان‌های مرتبط با HPV در مردان نادرتر هستند، اما برای گروه‌های پرخطر، انجام تست‌های تخصصی مانند آنوسکوپی و پینوسکوپی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
الف. آنوسکوپی با وضوح بالا (High-Resolution Anoscopy – HRA)
این تست برای مردانی که در معرض خطر بالای سرطان مقعد مرتبط با HPV هستند، حیاتی است.
مردانی که با مردان دیگر رابطه جنسی دارند (MSM) و افراد دارای نقص سیستم ایمنی (مانند افراد مبتلا به HIV) در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به ضایعات پیش‌سرطانی مقعد (AIN) هستند. آنوسکوپی با وضوح بالا، روشی است که در آن پزشک با استفاده از یک ابزار بزرگنمایی (آنوسکوپ) و اعمال اسید استیک به بافت مقعد، به دنبال ضایعات غیرطبیعی می‌گردد. این روش شبیه به کولپوسکوپی در زنان است و امکان بررسی دقیق ضایعات پیش‌سرطانی و در صورت لزوم، نمونه‌برداری مستقیم را فراهم می‌کند. هرچند که این روش به صورت روتین برای عموم مردان توصیه نمی‌شود، اما در گروه‌های پرخطر می‌تواند به طور مؤثری از پیشرفت ضایعات به سمت سرطان جلوگیری کند و ابزاری قدرتمند برای تشخیص زگیل تناسلی در مردان در ناحیه مقعدی است.
ب. تست‌های پیشرفته برای ضایعات آلت تناسلی و اورال
تشخیص HPV پرخطر می‌تواند ریسک ابتلا به سرطان آلت تناسلی یا سرطان دهان و حلق را نشان دهد. سرطان آلت تناسلی یک نوع نادر از سرطان است که با HPV پرخطر (به ویژه تایپ ۱۶) ارتباط دارد. در صورت وجود ضایعات پوستی مزمن یا زخمی که به درمان پاسخ نمی‌دهند، بیوپسی از ضایعه برای بررسی سلول‌های سرطانی ضروری است.
در مورد سرطان‌های دهان و حلق (Oral/Oropharyngeal Cancers)، که شیوع آن در حال افزایش است، تست HPV از نمونه‌های بافتی تومور انجام می‌شود تا نقش HPV در ایجاد آن مشخص شود. این امر در تعیین مسیر درمانی (به‌ویژه در رادیوتراپی و شیمی‌درمانی) بسیار مهم است.
چرا آگاهی از وضعیت HPV و آزمایش زگیل تناسلی مردان حیاتی است؟
با وجود فقدان یک پروتکل غربالگری عمومی، آگاهی مردان از وضعیت HPV خود و انجام آزمایش زگیل تناسلی مردان در شرایط لازم، از نظر بهداشت عمومی بسیار مهم است.
الف. نقش مردان در انتقال ویروس و حفظ سلامت شریک جنسی
مردان غالباً ناقلان خاموش ویروس HPV هستند. آگاهی آن‌ها از وضعیت خود، می‌تواند در پیشگیری از ابتلا شرکای جنسی نقش حیاتی داشته باشد.
اگر یک مرد از نظر HPV پرخطر مثبت باشد، حتی اگر هیچ علامتی نداشته باشد، می‌تواند ویروس را به شریک جنسی خود منتقل کند. در زنان، این انتقال می‌تواند منجر به ضایعات پیش‌سرطانی دهانه رحم شود. بنابراین، اگر شریک جنسی یک مرد به HPV پرخطر مبتلا شده باشد، یا اگر زن تحت غربالگری منظم قرار نگیرد، تست زگیل تناسلی برای مردان می‌تواند اطلاعات مهمی در مورد ریسک‌های موجود فراهم کند. استفاده از کاندوم در طول رابطه جنسی، حتی با وجود آزمایش منفی، همواره توصیه می‌شود، اگرچه کاندوم نمی‌تواند محافظت ۱۰۰ درصدی در برابر HPV ایجاد کند زیرا ویروس می‌تواند در پوست اطراف ناحیه تناسلی نیز وجود داشته باشد.
ب. واکسیناسیون HPV: بهترین روش پیشگیری
صرف نظر از وضعیت فعلی ابتلا یا نتیجه آزمایش زگیل تناسلی مردان، واکسیناسیون HPV بهترین و مؤثرترین راه برای محافظت در برابر گونه‌های پرخطر و کم‌خطر ویروس است.
واکسن‌های HPV (مانند گارداسیل ۹ ظرفیتی) می‌توانند در برابر شایع‌ترین انواع HPV کم‌خطر (عامل زگیل) و پرخطر (عامل سرطان) محافظت ایجاد کنند. تزریق این واکسن نه تنها از خود فرد در برابر سرطان‌های مرتبط با HPV و زگیل تناسلی محافظت می‌کند، بلکه به طور غیرمستقیم، با کاهش حضور ویروس در جامعه، از شرکای جنسی آینده نیز محافظت می‌کند. نهادهای بهداشتی بزرگ دنیا توصیه می‌کنند که پسران و مردان جوان تا سن ۲۶ سالگی (و در برخی موارد تا سن ۴۵ سالگی با نظر پزشک) واکسینه شوند.
جمع‌بندی:
آزمایش زگیل تناسلی مردان فرآیندی است که در غیاب علائم، به صورت روتین انجام نمی‌شود، اما در صورت مشاهده هرگونه ضایعه مشکوک، داشتن شریک جنسی با HPV مثبت یا قرارگیری در گروه‌های پرخطر (مانند نقص ایمنی)، اهمیت پیدا می‌کند.
مشورت با متخصص اورولوژی یا متخصص پوست و مو، برای انجام معاینه فیزیکی دقیق و در صورت لزوم، درخواست تست DNA HPV در آقایان، بهترین راه برای تشخیص زگیل تناسلی و دریافت مشاوره مناسب در مورد درمان و پیشگیری است. آگاهی از وضعیت HPV، به‌ویژه در مورد گونه‌های پرخطر، به مردان کمک می‌کند تا فعالانه در حفظ سلامتی خود و شرکای جنسی‌شان نقش داشته باشند.
دکتر محمد جباری متخصص کلیه و مجاری ادراری، فوق تخصص ارولوژی ترمیمی
همیارسیستم