علت بی اختیاری ادرار در مردان و زنان چیست؟ وظیفه مثانه ذخیره ادرار می باشد. هر گاه مثانه نتواند این وظیفه را به خوبی انجام دهد منجر به بروز علائمی در ذخیره ادرار یا ادرار کردن، اختلالات ادراری، احتباس ادراری یا بی اختیاری ادراری می شود. مثانه و پیشابراه ( مجرای خروج ادرار) از نظر عملکردی کاملا به هم وابسته بوده و عموما به عنوان یک واحد در نظر گرفته می شوند.
بی اختیاری ادراری نسبت به خیلی از بیماری های مزمن اثرات اقتصادی بیشتری دارد. مثانه را یک “شاهد غیر قابل اعتماد” می نامند بطوری که علائم آن اغلب غیر اختصاصی است که نه باعث تشخیص علت بیماری شده و نه شدت اختلال را نشان می دهد.
ارزیابی بیمارانی که با علائم مشکلات ادراری مراجعه می کنند، شامل گرفتن شرح حال، معاینه بیمار و آزمایش های مربوطه می باشد. اندوسکوپی و رادیوگرافی اطلاعات مفیدی از ساختار سیستم ادراری می دهد و در موارد لزوم درخواست می شود. مطالعه یورودینامیک (تست نوار مثانه) فقط اطلاعات مربوط به عملکرد مثانه و پیشابراه را می دهد و در اختلال عملکرد مثانه توصیه می شود.
تعریف بی اختیاری ادراری
شکایت از خروج بی اراده ادرار باعث مشکلات اجتماعی یا بهداشتی می شود که البته در ایران بایستی مشکلات مذهبی را نیز به آن اضافه نمود. وقتی صحبت از بی اختیاری می شود بایستی موارد زیر را نیز جویا شد:
- • نوع بی اختیاری
- • دفعات وقوع بی اختیاری در شبانه روز
- • شدت بی اختیاری
- • عوامل تسریع کننده بی اختیاری
- • اثرات اجتماعی و مذهبی بی اختیاری
- • اثر بی اختیاری بر روی بهداشت و کیفیت زندگی
- • اقداماتی که برای ممانعت از بی اختیاری استفاده می شود.
- • آیا بیمار به دنبال کمک برای بی اختیاری خود هست یا خیر؟
انواع بی اختیاری ادراری
۱- بی اختیاری ادراری استرسی
خروج غیر ارادی ادرار به هنگام فعالیت، زور زدن، سرفه کردن، عطسه کردن. لازم به ذکر است این نوع بی اختیاری هیچ ارتباطی با استرس و اضطراب ندارد و در واقع به دنبال افزایش فشار داخل شکم بوجود می آید.
۲-بی اختیاری ادراری فوریتی
خروج غیر ارادی ادرار که بلافاصله به دنبال بروز احساس ناگهانی و شدید ادرار رخ می دهد. این نوع بی اختیاری ادراری می تواند به صورت از دست دادن فقط چند قطره ادرار باشد یا این که به هنگام وقوع بی اختیاری تمام ادرار به یک دفعه تخلیه شود.
۳- بی اختیاری ادراری مرکب یا مختلط
در این نوع، هر دو نوع بی اختیاری استرسی و فوریتی وجود دارد.
۴- بی اختیاری ادراری مداوم
به خروج بی اختیار ادرار به صورم مداوم و لاینقطع گفته می شود.
۵- بی اختیاری ادراری موقعیتی
به خروج ادرار در موقعیت های خاصی مثل حین مقاربت یا حین خندیدن گفته می شود.
۶- بی اختیاری ادراری سرریز (Overflow)
به نشت ادرار که حین احتباس ادراری بوجود می آید گفته می شود. در واقع این نشت ادرار سرریز ادراری است که به دنبال پرشدن بیش از حد مثانه رخ می دهد.
۷- آمدن چندقطره ادرار بعد از ادرار کردن
در این حالت بعد از اتمام ادرار و خارج شدن فرد از دستشویی باز هم چند قطره ای ادرار خارج می شود.
۸- شب شاشی
به بی اختیاری ادرار در خواب و در طی شب گفته می شود.
منظور از مثانه بیش فعال یا مثانه تحریک پذیر چیست؟
به احساس فوریت در ادرار با یا بدون بی اختیاری فوریتی گفته می شود که معمولا با ناکچوری یا تکرر ادرار (افزایش دفعات ادرار کردن در روز) و شب ادراری (بیدار شدن در شب به منظور ادرار کردن) همراه است.
حس مثانه چه کمکی به کشف علت بی اختیاری ادراری می کند؟
حس مثانه عامل مهمی در کمک به کشف علت بی اختیاری ادرار می باشد که به یکی از پنج حالات زیر تقسیم می شود:
۱- حس نرمال
فرد از پرشدن مثانه آگاه است. پر و افزایش احساس پرشدن مثانه ادامه یافته تا به یک تمایل قوی برای ادرار کردن می رسد.
۲- افزایش حس
فرد یک احساس زود هنگام و مداوم برای تمایل به ادرار کردن دارد.
۳- کاهش حس
فرد از پر شدن مثانه آگاه است ولی تمایل قوی برای ادرار کردن ندارد.
۴- فقدان حس
بیمار احساس پر شدن مثانه یا تمایل به ادرار کردن ندارد.
۵-حس غیر اختصاصی
فرد حس اختصاصی به هنگام پری مثانه ندارد و پر شدن مثانه را به صورت پری شکم، علائم نباتی (مثل بی اشتهایی یا کم خوابی یا برعکس پر خوری و پرخوابی)، یا گرفتگی عضلات درک می کند. این علائم غیر اختصاصی به طور شایعی در بیماران با ضایعه عصبی بویژه آن هایی که آسیب و ضایعات طناب نخاعی دارند دیده می شود.
هنگام معاینه بیمار باید به چه مواردی توجه کرد؟
معاینه بخش ضروری و الزامی بررسی علت بی اختیاری ادراری است. معاینه شکم، لگن، پرینه (نشیمن گاه)، معاینه عصبی، ارزیابی عضلات و ساختمان های کف لگن با معاینه دستگاه تناسلی و کانال واژن (مهبل) از مواردی است که حین معاینه بایستی مورد توجه قرار گیرد.
افتادگی آحشاء لگنی به چه معناست؟
افتادگی آحشاء لگنی به نزول یا پائین آمدن یک یا بیش از یکی از موارد زیر گفته می شود:
دیواره قدامی واژن (مهبل)، دیواره خلفی واژن، راس یا نوک واژن (رحم / دهانه رحم) یا طاق واژن (در آن هایی که رحم خود را برداشته اند). کسی که افتادگی احشاء لگنی ندارد طبقه صفر می گویند. افتادگی احشاء لگنی در ۴ گروه طبقه بندی می شود. افتادگی احشاء لگنی می تواند با بی اختیاری ادرار یا دیگر علائم ادراری مثل تکرر ادرارو عدم تخلیه کامل ادرار همراه باشد و همچنین همانطور که قبلا گفته شد می تواند بی اختیاری ادراری را مخفی نماید.
افتادگی دیواره قدامی واژن (سیستوسل یا افتادگی مثانه)
نزول دیواره قدامی واژن به طوری که فاصله محل اتصال مثانه به پیشابراه با دهانه واژن (محل پرده بکارت) کمتر از ۳ سانتیمتر باشد.
افتادگی راس واژن (افتادگی رحم)
افتادگی راس رحم ( بعد از برداشتن رحم) یا دهانه رحم به زیر نقطه ای که کمتر از ۲ سانتیمتر با دهانه واژن (محل پرده بکارت) فاصله دارد.
افتادگی خلفی قدامی واژن (رکتوسل یا افتادگی روده)
نزول دیواره خلفی واژن به طوری که فاصله محل اتصال نقطه میانی دیواره خلفی با دهانه واژن (محل پرده بکارت) کمتر از ۳ سانتیمتر باشد. عملکرد عضلات کف لگن بایستی در حین معاینه ارزیابی شده و قدرت عضلات در سه گروه قوی، متوسط و ضعیف طبقه بندی می شود. این کار با مشاهده، لمس عضلات و بعضا استفاده از دستگاه های تخصصی مثل الکترومیوگرافی یا پرینئو متری انجام می شود. معاینه راست روده از طریق مقعد ساده ترین کاری است که برای مشاهده اختلالات ساختاری و ارزیابی عضلات کف لگن در بچه ها و مردان انجام داد. این معاینه به تشخیص تجمع و متراکم شدن مدفوع در راست روده بویژه در بچه ها نیز کمک می کند.
ارتباط بین بی اختیاری ادراری و پرولاپس (افتادگی) احشاء لگنی
بیمارانی که افتادگی شدید احشاء لگنی مثل سیستوسل (افتادگی مثانه) دارند ممکن است به دلیل پیچ خوردگی پیشابراه دچار انسداد مسیر خروج ادرار شده که با زور زدن بدتر می شود. از عوامل مستعد کننده برای بروز بیشتر علائم مثل تکرر ادرار و احساس فوریت در ادرار می توان به بالا بودن سن و آتروفی ( تحلیل) دستگاه ادراری تناسلی اشاره کرد.
بیش از ۴۰ درصد از زنان با بی کفایتی اسفنکتر مجرای ادرار ( اختلال در عملکرد دریچه خروج ادراری)، سیستوسل (افتادگی مثانه) قابل توجهی دارند. گاهی افتادگی احشاء لگنی به صورت کاذب باعث مخفی شدن بی اختیاری ادراری و پوشیده شدن ضعف دریچه خروجی ادراری می شود.
در این مواقع با جا انداختن افتادگی احشاء لگنی، بی اختیاری خود را آشکار سازد. افتادگی قابل توجه راست روده (رکتوم) می تواند باعث تخلیه ناکامل روده و حالت زورپیچ شود. افتادگی احشاء شکمی به طور مستقیم یا از طریق آثار روانی که برای بیمار بر جای می گذارد می تواند عملکرد و روابط جنسی فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
ریزش ادرار بعد از دستشویی
ریزش ادرار بعد از دستشویی، به حالتی گفته می شود که مدت اندکی پس از دفع ادرار، چندین قطره ادرار از آلت تناسلی خارج شده و لباس فرد را خیس می کنند. مشکل یاد شده در اثر استرس ناشی از فعالیت یا مشکلات مثانه به وجود نیامده و با قطرات انتهای فرایند دفع ادرار تفاوت دارد. خروج قطره ای ادرار پس از تخلیه مثانه، می تواند سبب ناراحتی و شرمندگی بیمار شود.
با این که این مشکل ممکن است در زنان بسیاری رخ دهد اما شیوع آن در مردان بیشتر است. اغلب مردان مبتلا به این مشکل، خروج قطرات ادرار را در هنگام جا به جایی آلت تناسلی یا لباس های خود تجربه کنند. در این وضعیت، احتمال خیس شدن لباس زیر نیز وجود دارد. افراد مبتلا حتی پس از صبر کردن و یا تکان دادن آلت تناسلی نیز مشکل خروج قطرات ادرار را تجربه می کنند.
علت ریزش ادرار بعد از دستشویی
در رابطه با علت نشت ادرار بعد از دستشویی باید گفت که این مشکل در اثر ضعف عضلات احاطه کننده میزراه، در کف لگن به وجود می آید. از جمله عوامل ضعیف کننده کف لگن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
✔️ فرایند های جراحی بزرگی پروستات
✔️ فشار مداوم بر مثانه، مخصوصا در صورت ابتلا به یبوست
✔️ سرفه مداوم همچون سرفه های افراد سیگاری
✔️ اضافه وزن
✔️ آسیب های عصبی
✔️ بلند کردن اجسام سنگین به صورت مداوم
با این که معمولا علائمی دیگری با این مشکل همراه نیستند اما برخی مردان به مواردی همچون فوریت، تکرر، تاخیر و فشار در خروج ادرار دچار می شوند. در مردان مسن، ابتلا به خروج قطرات ادرار، می تواند پس از جراحی برداشت پروستات رخ داده و با دیگر علائم ادراری همراه باشد.
درمان ریزش ادرار بعد از دستشویی
تنها تعداد اندکی از افراد مبتلا حاضر به پذیرش مشکل خود و مراجعه به پزشک می شوند. خروج قطره ای ادرار بعد از تخلیه مثانه، می تواند مردان را در هر سنی به خود مبتلا کند. تاکنون ۲ روش مقابله با این مشکل بیان شده است. این ۲ روش شامل تمرینات عضلات کف لگن و بیرون راندن قطرات انتهایی ادرار، به کمک کشیدن نوک انگشتان بر میزراه است.
در صورتی که بازتوانی یا تمرینات عضلات کف لگن به درستی انجام شوند، می توانند به کنترل بهتر مثانه و روده ها و همچنین رفع یا بهبود نشت ادرار کمک کنند. عضلات کف لگن نیز همچون دیگر عضلات، با دریافت تمرینات بیشتر قدرت بالاتری به دست خواهند آورد.
نحوه کاهش خروج قطرات ادرار بعد از تخلیه مثانه
با استفاده از تکنیک زیر می توان، اندک قطرات باقی مانده در میزراه را به بیرون هدایت کرد:
- • پس از دفع ادرار، جهت تخلیه کامل مثانه چندین ثانیه صبر کنید. نوک انگشتان دست چپ را به فاصله سه بند انگشت پیش از کیسه بیضه قرار داده و به آرامی فشار دهید.
- • فشار را در خط میانی حفظ کرده و به آرامی از زیر کیسه بیضه تا نوک آلت تناسلی بکشید.
- • این کار ادرار را از میانه میزراه به انتهای آن هدایت کرده که فرد با تکان یا فشار دادن سر آلت، آن ها را خارج می کند.
- • قبل از ترک توالت، این تکنیک را ۲ بار تکرار کرده تا مجرای میزراه به طور کامل تخلیه شود.
- • در صورت استفاده از توالت عمومی، می توان دست خود را در جیب شلوار گذاشته و سپس تکنیک را انجام داد. انجام راه حل بیان شده تنها چندین ثانیه طول کشیده و از خیس شدن لباس زیر یا شلوار جلوگیری می کند.
بی اختیاری ادرار در خواب
بی اختیاری ادرار در خواب یا شب ادراری، به تخلیه ی غیر ارادی ادرار، در هنگام خواب گفته می شود. بی اختیاری ادرار در خواب می تواند ناشی از مشکلات ساده ای مثل مشکلات کنترل مثانه یا مثانه ی بیش فعال بوده، یا به علت مشکلات ساختاری جدی تری مثل بزرگ شدن پروستات یا سرطان مثانه اتفاق بیفتد. مطالعات نشان می دهند که حدود ۱ الی ۲ درصد بزرگسالان، مبتلا به بی اختیاری ادرار در خواب هستند.
البته، محققان تصور می کنند که این آمار به دلیل شرم آور بودن این مشکل برای افراد، دقیق نیست! بنابراین، بهتر است شرم را کنار بگذارید و مشکل خود را با یک متخصص مطرح کنید. شما می توانید با کمک یک پزشک، درمان های مؤثر را امتحان کرده و استرس و اضطراب خود را در زمان خواب کاهش دهید.
دکتر محمد جباری جراح و متخصص کلیه و مجاری ادراری تناسلی و فوق تخصص ارولوژی ترمیمی
نگار
پنجشنبه ۱۹ شهریور ۹۴( 1 دهه پیش)
تعداد بازدید: 761
مشاهده پرسش
