سنگ های کلیه، دسته هایی از کریستال هستند که از مواد معدنی و سایر مواد موجود در مجرای ادراری تشکیل می شوند. اکثر سنگ ها خود به خود از طریق ادرار از بدن خارج می شوند، اما وقتی حرکت می کنند می توانند بسیار دردناک باشند. اگر سنگ نتواند خود به خود دفع شود و یا موجب انسداد شود، ممکن است برای شکستن یا خارج کردن آن به جراحی نیاز باشد. در ادامه مقاله، سنگ کلیه را بیشتر توضیح خواهیم داد.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ های کلیه که رسوبات کلیوی یا نفرولیتیازیس نیز نامیده می شوند، توده ها یا کریستال های جامدی هستند که از مواد معدنی، اسیدها و نمک ها در کلیه ها تشکیل می شوند. این سنگ ها می توانند به کوچکی یک دانه شن یا در موارد نادر به بزرگی یه توپ گلف باشند.
بسته به نوع سنگ یا سنگ های کلیه، شما ممکن است حتی متوجه نشوید که سنگ کلیه دارید زیرا سنگ های کوچک از طریق مجرای ادراری و بدون هیچ علائمی دفع می شوند. اما این مسئله در رابطه با سنگ های بزرگ صدق نمی کند و این سنگ ها می توانند در حالب گیر کنند. حالب لوله ای است که ادرار را از کلیه ها به مثانه می برد. این شرایط ممکن است باعث برگشت ادرار شده و توانایی کلیه برای تصفیه کردن مواد زائد از بدن شما را محدود کند و همچنین می تواند موجب خونریزی شود.
ممکن است سه هفته طول بکشد تا سنگ های کلیه خود به خود دفع شوند. حتی برخی از سنگ های کوچک وقتی از مجرای ادراری عبور می کنند و از بدن خارج می شوند، می توانند موجب درد بسیار زیادی شوند. ممکن است برای شکستن و خارج کردن سنگی که خود به خود دفع نمی شود، به کمک یک پزشک نیاز داشته باشید.
سنگ کلیه چه علائمی دارد؟
شایع ترین علامت سنگ کلیه، درد در پایین کمر, شکم و پهلوها است. این درد ممکن است از کشاله ران به پهلوی شما کشیده شود و شدت آن از خفیف تا شدید باشد. همچنین این درد گاهاً درد کولیکی نامیده می شود، زیرا می تواند به صورت موجی ظاهر شود و گاهاً بدتر شود.
دیگر علائم سنگ کلیه شامل موارد زیر می شود:
- ▪️حالت تهوع و استفراغ
- ▪️ادرار خونی
- ▪️درد به هنگام ادرار
- ▪️ناتوانی در ادرار کردن
- ▪️احساس نیاز فوری به ادرار کردن
- ▪️تب یا لرز
- ▪️ادرار مات یا بد بو
سنگ های کوچک کلیه ممکن است موجب بروز درد یا علائم دیگر نشوند.
چه عللی موجب بروز سنگ های کلیه می شوند؟
ادرار شما حاوی مواد معدنی، اسیدها و موادی مانند کلسیم، سدیم، اگزالات و اوریک اسید می باشد. وقتی ذرات زیادی از این مواد در ادرار خود داشته باشید و مایع کافی برای حل کردن آنها موجود نباشد، این مواد ممکن است کم کم به یکدیگر بچسبند و کریستال ها یا سنگ ها را تشکیل دهند. سنگ های کلیه می توانند در عرض چند ماه یا چند سال تشکیل شوند.
انواع سنگ کلیه
سنگ ها بر اساس نوع کریستال هایی که از آنها تشکیل شده اند، نامگذاری می شوند:
سنگ های کلسیم اگزالات و کلسیم فسفات:
سنگ های مبتنی بر کلسیم زمانی تشکیل می شوند که غذاهای حاوی اگزالات زیاد یا کلسیم کم می خورید و مایعات کافی مصرف نمی کنید. سنگ های کلسیم اگزالات شایع ترین نوع سنگ های کلیه هستند.
سنگ های اوریک اسید:
خوردن پروتئین های حیوانی مانند گوشت گاو، مرغ، تخم مرغ و ماهی می تواند باعث تشکیل سنگ های اوریک اسید شود.
سنگ های استروویت:
عفونت های باکتریایی می توانند باعث تشکیل سنگ های استروویت شوند. همچنین عفونت های مکرر نیز می توانند منجر به سنگ شاخ گوزنی شوند. سنگ شاخ گوزنی، یک سنگ کلیه ی بسیار بزرگ است که معمولاً باید از طریق جراحی برداشته شود.
سنگ های سیستین:
یک شرایط ارثی به نام سیستینوریا باعث تشکیل سنگ های سیستین می شود. سیستین، ماده ای است که از دو آمینواسید چسبیده به یکدیگر ساخته شده است.
عوارض سنگ های کلیه چه چیزی هستند؟
سنگ های کلیه می توانند شما را در خطر مشکلات زیر قرار دهند:
- ▪️ انسدادی که باعث برگشت ادرار به کلیه می شود باعث ورم کلیه (هیدرونفروز) می شود.
- ▪️ عفونت کلیه (پیلونفریت)
- ▪️ آسیب کلیوی حاد (نوعی نارسایی کلیوی که می تواند برگشت پذیر باشد)
- ▪️ عفونت های مکرر مجرای ادراری
- ▪️ بیماری کلیوی مزمن
سنگ های کلیه چگونه تشخیص داده می شوند؟
پزشک برای تشخیص سنگ های کلیه از آزمایشات تصویربرداری، خون و ادرار استفاده می کند. اگر پزشک بر اساس علائم و معاینه ی فیزیکی مشکوک شود که شما سنگ کلیه دارید، ممکن است به یک یا چند مورد از آزمایشات زیر نیاز باشد:
آزمایش ادرار: پزشک می تواند ادرار شما را از نظر داشتن خون، کریستال های سنگ ساز و علائم عفونت بررسی کند.
آزمایشات تصویربرداری: اشعه ی ایکس، سی تی اسکن و سونوگرافی، می توانند به پزشک در مشاهده اندازه، شکل، محل و تعداد سنگ ها کمک کنند.
آزمایشات خون: پزشک می تواند از آزمایشات خون برای بررسی عفونت کلیه، شناسایی عفونت و جست و جوی سطوح بالای کلسیم و شرایط دیگری استفاده کند که منجر به تشکیل سنگ می شوند.
سنگ های کلیه چگونه درمان می شوند؟
اگر شما سنگ کوچکی دارید که احتمالاً خود به خود دفع می شود، پزشک علائم شما را تحت نظر خواهد داشت تا زمانی که از طریق ادرار آن را دفع کنید. سنگ های بزرگتر با توجه به اندازه، محل، احتمال ایجاد عفونت و عوامل دیگر به درمان نیاز دارند. اگر در کلیه ی خود یک سنگ بزرگ یا انسداد دارید و یا سنگتان در عرض چند هفته دفع نشده، پزشک برای شکستن یا خارج کردن آن ممکن است رویکردهایی را توصیه کند.
داروها:
اگر شما سنگ کلیه ای دارید که خود به خود دفع می شود و موجب عفونت نشده، پزشک ممکن است داروهایی را تجویز یا توصیه کند تا:
- ▪️ حالب شما را شل کند و به دفع سنگ کمک کند.
- ▪️ داروهایی که معمولاً تجویز می شوند شامل تامسولوسین ( فلومکس) و نیفدیپین ( آدالات یا پروکاردیا)
- ▪️ به کنترل تهوع و استفراغ کمک کند.
- ▪️ درد را کنترل کند. حتی سنگ های کوچک که خود به خود دفع می شوند، می توانند بسیار دردناک باشند. پزشک شما ممکن است برای کنترل درد دارو تجویز کند یا داروهای بدون نسخه ای را توصیه کند. قبل از مصرف ایبوپروفن از پزشک خود سوال کنید. اگر شما این دارو را در حمله ی حاد سنگ های کلیه مصرف کنید، می تواند خطر نارسایی کلیوی را افزایش دهد. مخصوصاً اگر مشکلات سلامتی زمینه ای دارید.
رویکردهای درمانی سنگ کلیه:
اگر شما سنگ کلیه ای دارید که خود به خود دفع نمی شود یا موجب انسداد شده، پزشک ممکن است برای شکستن یا خارج کردن آن رویکردهای درمانی را توصیه کند. نوع رویکرد توصیه شده به عوامل زیادی از جمله اندازه و محل سنگ بستگی دارد. رویکردهای درمانی سنگ کلیه شامل موارد زیر می شوند:
لیتوتریپسی یا سنگ شکنی موج شوکی:
پزشک از امواج شوک برای شکستن سنگ ها در خارج از بدن استفاده می کند. به این ترتیب تکه های سنگ راحت تر می توانند از مجرای ادرار عبور کنند و از بدن دفع شوند.
اورتروسکوپی:
پزشک یک اسکوپ را از طریق مجرای ادراری و مثانه وارد حالب شما می کند. ابزارهایی که پزشک از طریق اسکوپ عبور می دهد، می توانند سنگ را خرد کرده و خارج کنند. هرچه سنگ ها کوچکتر باشند، راحت تر می توانند در مجرای ادراری حرکت کنند و از بدن خارج شوند.
نفرولیتوتومی از راه پوست:
پزشک وقتی نتواند سنگ های کلیه را با رویکردهای دیگر درمان کند، نفرولیتوتومی از راه پوست را توصیه می کند.در طول این رویکرد، پزشک از طریق یک برش ریز در کمر شما، یک لوله را مستقیماً وارد کلیه ی شما می کند. پروب سونوگرافی می تواند سنگ ها را بشکند و خارج کند.
جراحی لاپاروسکوپی:
پزشک در طول لاپاروسکوپی، برای خارج کردن سنگ، یک برش ریز ایجاد می کند. در برخی از موارد نادر، ممکن است به جای لاپاروسکوپی به انجام جراحی باز با یک برش بزرگتر نیاز باشد.
آیا سنگ های کلیه می توانند خود به خود از بین روند؟
بله، زمانی که سنگ به مثانه ی شما می رسد، معمولاً ظرف چند روز دفع می شود. طبق آمار، حدود ۸۰ درصد از سنگ های کلیه می توانند خود به خود دفع شوند. مقدار زمانی که طول می کشد تا یک سنگ کلیه را دفع کنید، به اندازه و محل آن بستگی دارد. سنگ های کوچکتر از ۴ میلی متر، ممکن است در عرض یک تا دو هفته و یک سنگ بزرگتر ممکن است دو تا سه هفته طول بکشد تا کاملاً دفع شود.
اگر فکر می کنید که مشکل سنگ کلیه دارید، یک پزشک باید شرایط شما را بررسی کند تا هر گونه انسداد یا عوارض دیگر را تشخیص دهد. اگر سنگ را در عرض چهار تا شش هفته دفع نکردید، باید دستورالعمل های پزشک را دنبال کنید.
بهترین راه برای از بین بردن سنگ های کلیه چیست؟
اگر پزشک فکر می کند که سنگ کلیه ی شما خود به خود دفع می شود، باید مقدار زیادی آب بنوشید تا به دفع آن کمک کنید. داروهای خود را طبق تجویز پزشک مصرف کنید و توصیه های او را در مورد غذاها و نوشیدنی هایی که باید بخورید و چیزهایی که باید از مصرف آنها اجتناب کنید، دنبال کنید.
آیا سنگ های کلیه قابل پیشگیری هستند؟
چیزهایی که میخورید و می نوشید می توانند روی خطر تشکیل سنگ های کلیه تأثیر بگذارند. با پزشک یا متخصص تغدیه در مورد راههایی که می توانید احتمال خطر ابتلا به سنگ های کلیه را کاهش دهید، صحبت کنید. آنها ممکن است موارد زیر را توصیه کنند:
- ▪️ مقدار زیادی آب بنوشید.
- ▪️ غذاهای سرشار از قند و سدیم را محدود کنید.
- ▪️ غذاهای سرشار از اگزالات را محدود کنید. اگر شما سنگ کلسیم اگزالات دارید، پزشک ممکن است توصیه کند از مصرف غذاهایی مانند اسفناج، ریواس، سبوس گندم، آجیل های درختی و بادام زمینی خودداری کنید.
- ▪️ یک وزن سالم را که مناسب شما می باشد حفظ کنید.
- ▪️ غذاهایی بخورید که منبع خوبی از کلسیم هستند. با اینکه که ممکن است این غذاها را دوست نداشته باشید، اما غذاهای سرشار از کلسیم می توانند از تشکیل سنگ های کلیه پیشگیری کنند. اما این موضوع در مورد مکمل های کلسیم یا آنتی اسیدها صدق نمی کند، زیرا می توانند خطر تشکیل سنگ های کلیه را افزایش دهند.
- ▪️ داروهای تجویزی: اگر تغییر در موادی که می خورید کمکی به شما نکند، پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند که به پیشگیری از سنگ های کلیه کمک می کنند. نوع دارو به نوع سنگ کلیه ی شما بستگی دارد.
دکتر محمد جباری متخصص اورولوژی
