نیامدن ادرار در مردان یک وضعیت اورژانسی و بسیار جدی است که در پزشکی به آن احتباس ادراری می‌گویند. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که فرد قادر به تخلیه کامل مثانه نیست یا به طور کلی نمی‌تواند ادرار کند، این مشکل می‌تواند منجر به درد شدید، ناراحتی و در صورت عدم درمان، منجر به آسیب‌های کلیوی جدی و حتی مرگ شود. درک علت این مشکل که غالباً مربوط به مسائل پروستات و مجاری ادراری است، اولین گام برای انتخاب رویکرد درمانی صحیح است.
این مقاله جامع، به طور کامل به تشریح علل احتباس ادراری حاد و مزمن، روش‌های تشخیصی مورد استفاده توسط پزشکان و تمامی گزینه‌های درمانی از جمله مداخلات اورژانسی، داروها و جراحی می‌پردازد تا به افرادی که با این مشکل مواجه هستند، اطلاعات کامل و دقیقی ارائه دهد.
احتباس ادراری در مردان چیست و چرا یک اورژانس پزشکی است؟
احتباس ادراری به معنای ناتوانی در تخلیه مثانه است که به دو صورت حاد و مزمن ظاهر می‌شود.
- احتباس ادراری حاد: این نوع، به صورت ناگهانی و با درد شدید در ناحیه زیر شکم و مثانه بروز می‌کند. مثانه به سرعت پر شده و متورم می‌شود و فرد به طور مطلق قادر به ادرار کردن نیست. این وضعیت یک اورژانس پزشکی است و نیازمند مراجعه فوری به اورژانس است.
- احتباس ادراری مزمن: در این حالت، فرد به تدریج دچار مشکل در تخلیه کامل مثانه می‌شود. علائمی مانند جریان ضعیف ادرار، تکرر ادرار (به خصوص شب‌ها)، و احساس عدم تخلیه کامل مثانه پس از ادرار کردن شایع است. این وضعیت با وجود درد کمتر، می‌تواند به مرور زمان به کلیه‌ها آسیب بزند.
علل اصلی نیامدن ادرار در مردان
دلایل نیامدن ادرار در مردان، بیشتر مربوط به انسداد در مسیر جریان ادرار است. شایع‌ترین علل به شرح زیر است:
۱. بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات (BPH)
بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات، که به اختصار BPH نامیده می‌شود، شایع‌ترین علت نیامدن ادرار در مردان مسن است.
- توضیحات کامل: غده پروستات در زیر مثانه و اطراف مجرای ادرار (پیشابراه) قرار دارد. با افزایش سن، این غده به طور طبیعی بزرگ می‌شود. این بزرگی می‌تواند به مجرای ادرار فشار وارد کرده و آن را باریک کند. این فشار مانع از خروج آزادانه ادرار از مثانه می‌شود و در نهایت می‌تواند منجر به انسداد کامل گردد. این وضعیت اغلب با علائمی مانند جریان ادرار ضعیف، تکرر ادرار و احساس فوریت در ادرار همراه است.
۲. انسداد مجرای ادرار (پیشابراه)
توضیحات کامل: هرگونه انسداد در طول مسیر مجرای ادرار، می‌تواند مانع از خروج ادرار شود. این انسداد ممکن است ناشی از:
▪️تنگی مجرای ادرار (Urethral Stricture): باریک شدن مجرا به دلیل آسیب، التهاب یا عفونت‌های قبلی.
▪️سنگ کلیه یا سنگ مثانه: سنگی که از کلیه‌ها به سمت مثانه حرکت کرده و در مسیر مجرای ادرار گیر می‌کند.
▪️تومورها: تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم در پروستات یا مثانه که به مجرای ادرار فشار می‌آورند.
۳. مشکلات عصبی و عضلانی
توضیحات کامل: سیستم عصبی نقش حیاتی در کنترل عملکرد مثانه دارد. آسیب به اعصابی که به مثانه فرمان می‌دهند، می‌تواند باعث شود مثانه نتواند به درستی منقبض شده یا عضلات اسفنکتر باز نشوند. این وضعیت می‌تواند ناشی از:
▪️آسیب به نخاع: در اثر حوادث یا بیماری‌هایی مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS).
▪️سکته مغزی.
▪️دیابت کنترل نشده.
▪️جراحی‌های لگن.
تشخیص علت نیامدن ادرار در مردان
برای درمان نیامدن ادرار در مردان، ابتدا باید علت دقیق آن شناسایی شود. روش‌های تشخیصی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- معاینه فیزیکی و پرسش از سوابق پزشکی: پزشک برای بررسی وجود توده یا سفتی در پروستات، معاینه رکتوم (مقعد) را انجام می‌دهد. همچنین در مورد سوابق پزشکی، داروهای مصرفی و الگوی ادراری بیمار سؤال می‌شود.
- سونوگرافی مثانه و پروستات: سونوگرافی یک روش غیرتهاجمی است که حجم ادرار باقی‌مانده در مثانه و اندازه پروستات را نشان می‌دهد.
- آزمایش ادرار و خون: برای بررسی عفونت یا مشکلات کلیوی انجام می‌شود.
- سیستوسکوپی: در این روش، پزشک یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر مجهز به دوربین را از طریق مجرای ادرار وارد می‌کند تا داخل مثانه و مجرا را مشاهده کند و هرگونه انسداد یا تومور را شناسایی کند.
رویکردهای درمانی جامع برای نیامدن ادرار در مردان
نیامدن ادرار در مردان به علت زمینه‌ای و شدت بیماری بستگی دارد.
۱. درمان‌های اورژانسی برای احتباس حاد
در صورت احتباس ادراری حاد، هدف اصلی تخلیه فوری مثانه است تا از آسیب به کلیه‌ها جلوگیری شود.
- سونداژ مثانه (Catherization): این روش اولین و ضروری‌ترین گام است. پزشک یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر (کاتتر) را از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌کند تا ادرار تخلیه شود. این کار به سرعت درد را تسکین می‌دهد و از آسیب به مثانه و کلیه‌ها جلوگیری می‌کند.
۲. درمان‌های دارویی برای بزرگ شدن پروستات
پس از سونداژ اورژانسی، برای مدیریت بلندمدت مشکل، داروهایی برای کاهش اندازه پروستات یا شل کردن عضلات تجویز می‌شوند.
- آلفا-بلوکرها (Alpha-Blockers): داروهایی مانند تامسولوسین (Tamsulosin) با شل کردن عضلات گردن مثانه و فیبرهای عضلانی پروستات، جریان ادرار را بهبود می‌بخشند.
- مهارکننده‌های ۵-آلفا ردوکتاز (۵-Alpha Reductase Inhibitors): داروهایی مانند فیناستراید (Finasteride) با کوچک کردن تدریجی اندازه غده پروستات، به کاهش فشار بر مجرای ادرار کمک می‌کنند. این داروها برای نتیجه‌دهی به زمان بیشتری نیاز دارند.
۳. درمان‌های جراحی برای نیامدن ادرار
در مواردی که درمان دارویی مؤثر نباشد یا انسداد شدید باشد، روش‌های جراحی گزینه مناسبی هستند.
- TURP (Transurethral Resection of the Prostate): این روش، استاندارد طلایی درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات است. در این جراحی، جراح از طریق مجرای ادرار و با استفاده از ابزاری خاص، بافت اضافی پروستات را که باعث انسداد شده است، برمی‌دارد.
- لیزردرمانی پروستات: در این روش، از انرژی لیزر برای تبخیر یا برداشتن بافت اضافی پروستات استفاده می‌شود. این روش نسبت به TURP کم‌تهاجمی‌تر است و دوره نقاهت کوتاه‌تری دارد.
- استنت‌گذاری مجرای ادرار (Urethral Stenting): در برخی موارد، پزشک یک استنت (لوله کوچک مشبک) را در مجرای ادرار قرار می‌دهد تا آن را باز نگه دارد.
۴. درمان تنگی مجرای ادرار
اگر علت نیامدن ادرار در مردان تنگی مجرا باشد، روش‌های درمانی آن متفاوت است.
- دیلاتاسیون مجرا: در این روش، پزشک با استفاده از ابزارهایی با قطر افزایش‌یابنده، به آرامی مجرای ادرار را گشاد می‌کند.
- یورتروتومی داخلی (Direct Visual Internal Urethrotomy – DVIU): در این جراحی، جراح با استفاده از یک ابزار نازک، بافت اسکار را که باعث تنگی شده است، برش می‌دهد.
توصیه‌های مهم پس از درمان و پیشگیری
نیامدن ادرار در مردان پایان کار نیست؛ مدیریت سبک زندگی و پیگیری منظم برای جلوگیری از عود ضروری است.
- ورزش و رژیم غذایی: ورزش منظم و یک رژیم غذایی سالم می‌تواند به سلامت پروستات و بهبود جریان ادرار کمک کند.
- کاهش مصرف کافئین و الکل: این مواد می‌توانند مثانه را تحریک کرده و علائم را بدتر کنند.
- مراجعه منظم به اورولوژیست: مردان بالای ۵۰ سال باید معاینات منظم پروستات را انجام دهند تا مشکلات احتمالی در مراحل اولیه تشخیص داده شوند.
جمع‌بندی:
نیامدن ادرار در مردان یک زنگ خطر جدی است که هرگز نباید نادیده گرفته شود. تشخیص و درمان به موقع احتباس ادراری می‌تواند از آسیب‌های جدی و دائمی به سیستم ادراری جلوگیری کند. از آنجا که شایع‌ترین علت نیامدن ادرار در مردان، بزرگ شدن پروستات است، مردان باید با افزایش سن نسبت به سلامت پروستات خود حساس باشند. مراجعه فوری به پزشک در هنگام بروز علائم حاد و پیگیری منظم با اورولوژیست در صورت وجود علائم مزمن، بهترین راهکار برای مدیریت این وضعیت و حفظ سلامت سیستم ادراری است.
دکتر محمد جباری جراح و متخصص کلیه و مجاری ادراری و تناسلی
همیارسیستم